Emma (23) maakt een film over meidenvenijn

Geniepig, stiekem gedrag. Gefluister en geroddel. Een arrogante blik. Een onderhuidse manier van pesten: ook wel meidenvenijn genoemd. Emma weet er alles van. Ze is student aan de Hogeschool van de Kunsten Utrecht (HKU) en maakt haar afstudeerfilm over deze manier van pesten, dit meidenvenijn.

Tussenuur sprak niet alleen met Emma over haar ervaringen met meidenvenijn, maar ook met onderwijsadviseur Pierre Pas over de verschillen tussen meisjes en jongens en Charlot Pierik over hoe genderrollen invloed hebben op hoe we ons gedragen.

Boven uithuilen

"Ik was heel laat met zoenen," vertelt Emma. "Daar maakten we binnen onze vriendinnengroep een ding van. We waren bij mij thuis, toen ze ‘voor de grap’ geesten gingen oproepen om te vragen of ik lesbisch was. Ik lachte mee, maar wanneer het kon, ging ik gelijk naar boven om in mijn eentje te huilen. Wanneer ik uitgehuild was, ging ik weer naar beneden om gezellig verder te kletsen."

Dat is een van de ervaringen van Emma tijdens haar middelbare schoolperiode. "Binnen onze groep, we noemden onszelf The Girls, was er echt sprake van meidenvenijn. Onderhuidse, geniepige en onzichtbaar gemeen gedrag. Meidenvenijn is een machtsmiddel om de rangorde te bepalen en te bewaken."

Kwetsbaar zijn

Maar ho, wacht eens even. Komt dit venijnig gedrag dan alleen bij meisjes voor? "Zeker niet. Maar de term meidenvenijn is ontstaan omdat het een specifieke vorm van pesten is die vaker voorkomt bij meisjes,” vertelt onderwijsadviseur Pierre Pas, die een lessenpakket over dit thema maakte. “Venijn is een vorm van pesten. Het gaat om relationele agressie: via relaties met anderen kenbaar maken wie erbij hoort en wie niet.

Emma: "In de pubertijd zijn veel jongeren kwetsbaar en iedereen gaat daar anders mee om. Als je onzeker bent, ga je veel sneller mee in pestgedrag dan wanneer je zelfverzekerd bent en lekker je eigen plan trekt. Dat merk ik goed in alle gesprekken die ik heb over venijn. De één weet wel dat het er is, maar heeft het nooit echt ervaren. Voor anderen is het heel herkenbaar."

Alles oprakelen

Voor de research van haar film nam Emma contact op met de meiden die bij het groepje The Girls hoorden. "Ik had ze allemaal al jaren niet gezien en volg hun levens alleen via sociale media. Ik heb geen fijne herinneringen aan ze. Het was dus best wel spannend om weer contact met ze op te nemen."

In drie weken sprak Emma alle meiden van The Girls. "Ze hebben allemaal meidenvenijn ervaren, de één meer dan de ander. Bij sommige gesprekken werd ik emotioneel. Het is niet makkelijk om alles uit die tijd weer op te rakelen. Een van de meiden verwoordde het precies goed. In onze groep was er altijd wel één iemand die een ander irritant vond, waar de rest in mee ging. Elke dag was iemand anders het slachtoffer. Door met z’n allen één persoon te kleineren, werd de band onderling hechter. Er was één gezamenlijk doel. Je deed gewoon mee, anders was je zelf het slachtoffer."

Meiden met dezelfde ervaring

"Het was heftig om te horen dat veel meiden hetzelfde hadden ervaren. Dat we ons allemaal niet veilig voelde in de groep. Dat gaf me ook wel kracht. Ik heb altijd aan mezelf getwijfeld: Heb ik het als enige als naar ervaren? Stel ik me aan?"

Emma leerde om altijd alert te zijn in groepsverbanden. "Die nare periode op de middelbare school heeft nog steeds invloed op hoe ik naar mensen kijk en hoe ik met mensen omga. Als ik nu bijvoorbeeld op een feestje sta, en mensen achter mij zijn aan het fluisteren, denk ik automatisch dat ze over mij roddelen."

Nieuwe vrienden

Toen Emma aan de HKU begon, verhuisde ze naar Amsterdam en maakte nieuwe vrienden. "Toen voelde ik pas echt hoe een vriendschap kan zijn. Ik weet nog heel goed dat een van mijn nieuwe vriendinnen mij een knuffel gaf. Gewoon zo maar, vanuit liefde en vriendschap. Dat voelde in een keer heel anders en bijzonder."

Denk je aan meidenvenijn, denk je al snel aan een film als Mean Girls. Hierin zijn tuttige meisje-meisjes op een extreme manier gemeen tegen elkaar. En iedereen ziet dat. "In dit soort films wordt meidenvenijn juist op een uitvergrote manier neergezet," vertelt Emma. "Dat wil ik niet doen. Ik wil juist laten zien dat meidenvenijn iets is wat voor de buitenwereld moeilijk te zien is."

Typisch vrouwengedrag?

Volgens onderwijsadviseur Pierre Pas heeft meidenvenijn met veel verschillende zaken te maken. “Ik geloof dat meisjes anders zijn dan jongens, en dus ook op een andere manier met conflicten omgaan en gevoelens tonen. Meisjes zijn over het algemeen minder bekend met fysieke agressie. Meisjes willen graag aardig gevonden worden en verwerven hun positie door steun van anderen. Zo is 'BFF' ook meer een meisjes- dan jongensding. Jongens lossen conflicten directer op, omdat ze op een jonge leeftijd om leren gaan met agressie door bijvoorbeeld te stoeien.”

“Vaak wordt roddelen en steun zoeken bij anderen gezien als ‘typisch vrouwengedrag’,” vertelt Pierre. “Dat is jammer. Venijn komt overal voor. Ook bij jongens. En met de opkomst van internet zie je ook dat de onderhuidse, gemene, stiekeme manier van pesten steeds meer via sociale media gebeurt. Op school wordt gedaan alsof alles goed gaat, maar ondertussen speelt zich op sociale media iets heel anders af.”

Genderrollen

Hoe meiden en jongens omgaan met agressie, conflicten en gevoelens, heeft volgens Pierre ook te maken met genderrollen. “Vanaf jonge leeftijd wordt van meisjes verwacht dat ze lief zijn, zich netjes gedragen en niet schreeuwen, schoppen of slaan als ze boos zijn. Jongens mogen daarentegen best een keer een lompe boer zijn.”

Charlot Pierik is projectleider bij kennisinstituut Movisie op het gebied van genderdiversiteit. “Hoe we ons gedragen, heeft veel met aangeleerde genderrollen te maken. Boys will be boys. Jongens worden op school en door hun ouders gestimuleerd om erop uit te gaan. Van meisjes wordt een meer terughoudend en rustig karakter verwacht.” Wat we van jongens en meisjes verwachten in de omgang en hoe we met elkaar omgaan zit zo gebakken en verweven in onze samenleving dat het moeilijk is om je daar helemaal van los te rukken. Maar het is wel goed om erbij stil te staan dat genderrollen gestuurd worden, en dat je dat ook anders kunt doen.”

(Foto: Emma en haar producent aan het werk voor de film)

Broertjes slaan

Even terug naar Emma’s film: ONDERHUIDS. Hoe denkt zij over genderrollen in haar middelbare schoolperiode? “Mijn broertjes kon ik echt slaan. Soms vochten we ook. Maar als ik bij The Girls of bij de hockeymeiden was, had ik het idee dat ik keurig moest blijven. Als je met hockey met de sticks tegen elkaar sloeg, werd dat ook gelijk afgestraft. Als jong meisje vond ik dat een meisje niet boos of opvliegerig mag zijn. Als ik dat gevoel ervoer, stopte ik het altijd weg. Nu heb ik geleerd dat het oké is om een boze vrouw te zijn. Op die manier kun je ook je grenzen aangeven.”

In de film laat Emma ook dat genderperspectief terugkomen. “Keesje, de hoofdrolspeelster, zit in een groep waar meidenvenijn voorkomt. Ze blijft netjes, maar na een tijdje wordt ze agressief en opvliegerig. Dat wordt niet geaccepteerd. Op die manier wil ik ook de stereotypes op de kaart zetten met mijn film. Want mag een meisje boos zijn?”

Emma is druk bezig met het maken van haar film ONDERHUIDS. Je kunt haar en haar crew supporten in het vertellen van dit verhaal. Denk aan kostuums, decor en (onderwater)camera’s. Check hier hun crowdfundingpagina.