Waarom raakt de aanslag op Peter R. de Vries ons zo?

Theo van Gogh, Alphen aan de Rijn, Pim Fortuyn en MH-17; allemaal schokkende nieuwsfeiten die Nederland in het huidige millennium heeft moeten doorstaan. Als we destijds oud genoeg waren, weten we vaak precies nog waar we waren en wat we aan het doen waren, toen we het nieuws hoorde. Dinsdag 6 juli was mogelijk ook zo’n moment, toen Peter R. de Vries op klaarlichte dag in Amsterdam werd neergeschoten.

Waarom doet heftig nieuws over mensen die we persoonlijk niet kennen zoveel met ons? Professor Irene Stengs onderzoekt rituelen in de openbare ruimte en heeft mogelijk antwoord op onze vragen.

Veel jongeren plaatsen hartjes onder berichten online of foto's van Peter R. de Vries. Waarom raakt dit nieuws ons zo?

"Natuurlijk is het zo dat veel mensen iets op social media plaatsen, waaruit blijkt dat het hen raakt. Toch zijn er ook mensen die niks plaatsen. Het is dus niet iedereen.

Maar zo’n gewelddadige actie, in de openbare ruimte, op een publiek figuur. Dat raakt wel heel veel jongeren. Het is altijd schrikken als iemand wordt neergeschoten in de openbare ruimte, maar bij een publiek figuur is dat sterker. Zeker Peter R. de Vries. Veel jongeren zijn opgegroeid met hem, hij was er altijd.

Ook het type incident is belangrijk. Als hij alleen in zijn been zou zijn geschoten, dan waren de reacties echt anders geweest. Het was duidelijk een moordaanslag en in de berichtgeving worden woorden gebruikt als 'hij vecht voor zijn leven'. Daardoor is de publieke reactie een beetje hetzelfde als wanneer hij wel zou zijn overleden, met dat daarnaast natuurlijk wordt uitgesproken dat men hoopt dat hij het overleeft."

Waarom kiezen sommige mensen ervoor om iets online te plaatsen?

"Vanaf de jaren negentig wordt op deze manier in de publieke ruimte uiting gegeven aan emoties als verontwaardiging, woede, maar ook empathie. Dat gebeurt dan meestal op de plek waar het incident heeft plaatsgevonden.

Met de komst van sociale media zie je dat mensen dit ook online doen in de vorm van posts en reacties. Dus daar zie je dit nu ook ontstaan. Niet iedereen kan in de trein naar Amsterdam springen, in zulke gevallen is het dus ook fijn dat je een digitaal bloemetje kan leggen."

Zie je patronen in mensen hun gedrag bij dit soort gebeurtenissen?

"Absoluut! Daarom noemen we het ook een ritueel, dat het zich herhaalt. De stappen van het ritueel zijn als volgt:

• Mensen gaan naar de plek waar het is gebeurd. Die plek is dan niet meer dezelfde plek als voorheen. Het wordt een plek met een verschrikkelijk verhaal.
• Bij het eerste kaarsje dat iemand aansteekt, is het al een geritualiseerde ruimte, iedereen weet dat. Dat merk je doordat mensen ook die spullen laten liggen, niemand gaat die bloemen en briefjes ineens opruimen.
• Die behoefte om naar de plek te gaan waar een 'concreet' iemand is gestorven, of in dit geval neergeschoten, heeft te maken met omgaan met verlies en dood. De dood is voor ons als mensen onbevattelijk, en we proberen als mensen dan ook voortdurend middelen te vinden om daar mee om te gaan."

En hoe zit het met de nieuwsdrift? Het constant willen checken van het nieuws?

"Ja, dat is echt iets van onze tijd. We hebben een constante toegang tot media -hoewel mensen vroeger waarschijnlijk een groot deel van de dag de radio hadden aangezet. Zo'n gebeurtenis roept allemaal reacties op, die dan door media worden vastgelegd en in een hoge intensiteit gaat het rond.

Eigenlijk gebeurt er niet echt heel veel nieuws, maar omdat mensen een betrokkenheid voelen bij het incident, willen ze wel alles weten. Ook mensen die voorheen niet per se iets met Peter R. de Vries hadden, voelen betrokkenheid. Constant het nieuws volgen kan dan een optie zijn om iets met die emoties van betrokkenheid te doen."

Helpen rituelen zoals het plaatsen van bloemen, of het online plaatsen van berichten?

"Mensen die daar iets plaatsen, willen graag aangeven dat er een grens over is gegaan. Zo'n incident komt heel weinig voor in Nederland, waardoor mensen emoties hebben die ze niet eerder ervoeren. Ze moeten daar dan een omgang voor vinden. Dingen die onbegrijpelijk voor ons zijn, uiten we vaak in rituelen. Mensen geven daarmee aan: 'Ik kan dit niet zomaar laten passeren'.

Het helpt mensen om zoiets collectiefs te doen. Het is geen uiting van persoonlijk verlies, maar een uiting van onmacht en afschuw en dat uiten mensen in protest. Misschien wordt in de komende dagen nog een stille tocht gehouden of juist een kabaal protest."

Wat als je wel zit met dit nieuws maar niet de behoefte hebt om zo'n (digitaal) bloemetje neer te leggen?

"Een verschrikkelijk cliché, maar daarvoor geldt geloof ik het advies wat voor alle dingen geldt waar je mee zit: praat erover met vrienden of familie."