HUMAN

Rianne (22): "Jongeren met een hechtingsstoornis leren van kinds af aan dat je niemand kan vertrouwen"

foto: Elisa Lo-A-Njoe

Nieuws
Rianne (22): "Jongeren met een hechtingsstoornis leren van kinds af aan dat je niemand kan vertrouwen"

Dit jaar zet 3FM Serious Request zich in voor Het Vergeten Kind, een organisatie die zich inzet voor kinderen in een onveilige thuissituatie. Zo'n thuissituatie kan ook invloed hebben op hoe je met anderen mensen omgaat. Hoe zit dat precies? En wat kun je eraan doen? Ervaringsdeskundige Rianne van Giersbergen (22) en orthopedagoog Marloes Kunzel vertellen erover.

"Tijdens mijn opleiding tot ervaringsdeskundige heb ik twee boeken over mijn leven geschreven," zegt Rianne terwijl ze naar de boeken op tafel wijst. De opleiding tot ervaringsdeskundige leert mensen met psychische problemen om hun ervaring in te zetten om anderen te helpen.

Haar werk als ervaringsdeskundige is vooral gericht op hulpverleners. "Zij snappen vaak niet hoe ze met moeilijke cliënten moeten omgaan," zegt Rianne. "Als ze beter begrijpen waar het gedrag vandaan komt kunnen ze hun cliënten ook beter helpen."

Kaartspel

Trots laat Rianne ons het kaartspel zien wat ze speciaal heeft gemaakt om mensen uit te leggen wat een hechtingsstoornis is. "Geen oogcontact maken, weglopen, boosheid, maar ook de allemansvriend en verkeerde vrienden," leest Rianne voor terwijl ze naar de verschillende kaartjes wijst.

Rianne geeft presentaties aan hulpverleners over wat een hechtingsstoornis is en waar het vandaan komt. Aan het einde speelt ze haar zelfgemaakte spel met de begeleiders door de verschillende gedragingen bij de juiste stoornis te leggen.

Vijf jaar geleden had Rianne zich niet kunnen voorstellen dat ze dit zou durven. Door haar hechtingsstoornis zonderde Rianne zich tweeënhalf jaar af van de buitenwereld, omdat contact met anderen te lastig was.

Onveilige jeugd

Rianne groeit met haar broertjes en tweelingzus op in een extreem onveilige thuissituatie. Vanaf haar derde is haar vader uit beeld en draagt haar moeder de zorg voor het hele gezin. "Mijn moeder heeft een licht verstandelijke beperking en had daardoor ook veel stress," vertelt Rianne, "daardoor kreeg ze ook een alcohol probleem omdat ze met zoveel zorgen zat."

Vooral voor Rianne was het zwaar thuis. "Ze reageerde alles op mij af. Ze schreeuwde vaak en sloot me dan uren op in een donkere hal zonder licht," zegt Rianne. "Ze sloeg me later ook, maar vooral haar woorden maakten impact."

De moeder van Rianne was juist heel aardig tegen de broertjes en tweelingzus van Rianne. "Ze zei vaak dat ze liever had gehad dat ze alleen de andere kinderen had gehad. Dat ik niet geboren was. Als er iets mis ging in huis was het altijd mijn schuld."

Twee extremen

Rianne kenden in haar relatie met haar moeder twee extremen: "Ik was óf boos op haar óf ik was extreem lief." Op haar haar elfde stond Rianne vaak voor haar moeder te koken. "Ik probeerde het perfect te doen, terwijl zij eigenlijk voor mij had moeten zorgen. De periode daarna werd ik veel boos op haar. Dan gooide ik met spullen en stond ik te schreeuwen, dat werkte natuurlijk ook niet. Wat ik ook probeerde, ze kon me geen liefde geven."

Hoe werkt hechting?

Marloes Kunzel werkt als orthopedagoog voor het Heppie (t)huis van Het Vergeten Kind. Dit is een huis waar Het Vergeten Kind wil laten zien dat jeugdzorg ook anders kan en dat het kind centraal staat.

Marloes, wat is hechting nou eigenlijk?

Hechting is een aangeboren neiging van elk mens om zich te verbinden. Dit doe je eerst met je ouders en later ook met andere belangrijke mensen. Het is een levenslang proces.
De hechting van een baby met de ouders begint al tijdens de zwangerschap. Na de geboorte gaat de hechting verder doordat de ouders proberen antwoord te geven op de zorgvragen van hun kindje. Dat is zowel emotioneel, zoals troosten, als praktisch, door het kind eten te geven.

En wat gebeurt er dan als dat misgaat?

Wanneer het hechtingsproces kwetsuren oploopt, doordat iemand langdurig en herhaaldelijk niet de zorg krijgt die hij nodig heeft, kun je onveilig hechten. Een onveilig hechtingsproces betekent niet altijd dat je naar een psycholoog moet of dat er een hechtingsstoornis ontstaat. Onveilige hechting kan wel zorgen voor problemen in de ontwikkeling.

Wanneer spreek je dan wel van een hechtingsstoornis?

Een hechtingsstoornis is een DSM classificering (= boek met verzameling van psychiatrische stoornissen) welke aangeeft dat de manier van relaties aangaan en het vertrouwen in relaties zo erg is beschadigd dat dit het dagelijks functioneren ernstig verstoord.
Er wordt tegenwoordig gelukkig steeds vaker gesproken over kwetsuren in de hechting dan over hechtingsstoornissen. Dit komt voornamelijk omdat dit hoopvoller is dan praten over een stoornis. Het opdoen van nieuwe positieve ervaringen met anderen kan zorgen voor herstel.

Niemand kunnen vertrouwen

Op jonge leeftijd leert Rianne dat ze niet op mensen kan bouwen. Als haar vader vrij komt uit de gevangenis moet het gezin vluchten naar verschillende blijf-van-mijn-lijfhuizen. Daar zat Rianne hele dagen binnen omdat het buiten te gevaarlijk was.

Rianne vertrouwde bijna niemand, behalve haar tweelingzus. "Volgens mijn moeder deed mijn zus alles goed, en ik alles fout. Ik probeerde mij te spiegelen aan het gedrag van mijn zus door alles samen te doen. Ik werd erg afhankelijk, zonder haar durfde ik niet eens naar de supermarkt," zegt Rianne.

Contact leggen met leeftijdsgenoten vond Rianne heel moeilijk. "Samen met mijn zus leek het ineens makkelijk. Zij stond erg open voor nieuwe mensen en nam overal het voortouw."

Twee type hechtingsstoornissen

Dat Rianne's zus zo makkelijk contact kon maken kan het idee geven dat zij geen hechtingsproblemen heeft. Rianne legt uit dat een hechtingsstoornis verschillende vormen kent. "Ik vertrouw meer op mijzelf en neem daardoor veel afstand van andere mensen. Mijn zus heeft dat precies andersom. Zij is overdreven aardig tegen iedereen en maakt snel vrienden. Maar uiteindelijk kunnen we allebei moeilijk langere relaties aangaan en stoten we de ander af, omdat we niet hebben geleerd om iemand toe te laten."

Welke invloed heeft een onveilige hechting op andere relaties?

Deze kinderen zijn opgegroeid zonder een veilige basis om vanuit te ontdekken of een veilige haven om weer terug te komen. Dat levert enorm veel stress op, waardoor je brein 'onthoudt' dat het aangaan van relaties onveilig is.

Dit betekent dat het stresssysteem geactiveerd raakt in contact met andere mensen. Je reageert vanuit bijvoorbeeld vechten, vluchten, bevriezen of pleasen. Dit maakt het aangaan van nieuwe vriendschappen of liefdesrelaties moeizaam. Het ontbreekt aan een basisvertrouwen dat de ander het goed voor heeft met je en het aangaan van relaties wordt moeilijker.

Rianne omschrijft dat er twee hechtingsstoornissen zijn, hoe zit dat?

Gelukkig spreken psychologen niet meer vaak over een hechtingsstoornis maar wordt er vaker een onderscheidt gemaakt tussen hechtingsstijlen.
In de DSM-V wordt de hechtingsstoornis wordt verdeeld in twee type stoornissen.

Een ongeremde hechtingsstoornis, zoals Rianne bij haar zus omschrijft, kenmerkt zich door kinderen die te gemakkelijk contact zoeken en in dat contact zichzelf centraal stellen. Het aangaan en onderhouden van vriendschappen is moeizaam. Er is vaak een lage frustratietolerantie en boosheid kan heftig zijn. Het accepteren van steun en troost is voor deze kinderen erg moeilijk waardoor het negatieve patroon in stand wordt gehouden.

Iemand met een geremde hechtingsstoornis, waarvan Rianne aangeeft dat zij die heeft, is juist afwijzend of afhoudend in contact. Er is vaak wel een interne behoefte aan contact, maar dit is niet aan de buitenkant te zien. Vlakke gezichtsuitdrukking, weinig zichtbare emoties en een hoge waakzaamheid zijn kenmerkend.

foto: Eigen archief

Rianne samen met haar tweelingzus

Van woongroep naar woongroep

Voor een veiligere jeugd wordt Rianne op veertienjarige leeftijd uit huis geplaatst. Helaas ging het ook daar niet goed. "In de woongroep voelde ik mij onbegrepen. Mijn begeleiders herkenden mijn gedrag niet," zegt Rianne. "Ik trok me terug en weigerde mee te doen aan de dagprogramma's. Mijn begeleiders trokken mij dan uit mijn kamer en verplichtten mij om mee te doen. Ik voelde mij onveilig en probeerde weg te lopen."

Omdat de begeleiders niet wisten wat ze met Rianne aan moesten, plaatsten ze haar steeds over. In een jaar woonde Rianne in drie verschillende woongroepen. "Het voelde opnieuw alsof niemand mij wilde," zegt Rianne. "Eigenlijk net zoals thuis."

Het omgekeerde magneetje

Lange tijd wist Rianne niet dat zij een hechtingsstoornis had, terwijl dit wel al op haar zesde werd vastgesteld. "Ik wist wel dat er iets met mij was, want ik zat op speciaal onderwijs, maar ook daar voelde ik me anders dan de andere kinderen." vertelt Rianne.

Toen Rianne zestien was kreeg ze het boek Het meisje met het omgekeerde magneetje. "De hoofdpersoon stoot anderen af door boos te worden, terwijl ze eigenlijk aandacht wil," legt Rianne uit. "Ik herkende mijzelf er meteen in. Wanneer iemand iets zei wat ik niet kon hebben dan koos ik ervoor om ze te negeren. Dat was een soort zelfbescherming, omdat ik had geleerd dat ik niemand kon vertrouwen."

De drie jaar daarna kijkt Rianne veel video's om haar stoornis beter te begrijpen. Terwijl ze dit deed praatte ze vier jaar lang met niemand, tot er een nieuwe begeleider kwam.

foto: Elisa Lo-A-Njoe

Andy en Rianne

Begeleider Andy

Tweeënhalfjaar geleden kreeg Rianne een nieuwe begeleider, Andy. Hij stak veel tijd in haar om haar vertrouwen te winnen, vertelt hij. "Soms bleef ik tot twee uur 's nachts om te laten zien dat ik er echt voor haar was," zegt Andy. "Als je in de ogen van Rianne iets verkeerd deed dan trad ze uit contact. Zij denkt dan: zie je nou wel, ik mag er niet zijn! En dan is haar reactie daarop dat ze je negeert."

Na enkele maanden is er meer vertrouwen tussen Rianne en Andy. Samen begonnen ze aan het doorbreken van patronen die Rianne in haar jeugd heeft aangeleerd. "Ik maakte afspraken om mensen niet te negeren, mijzelf niet te isoleren en dus ook echt meer met mensen te praten," zegt Rianne. "Over een hechtingsstoornis kom je nooit meer heen, maar je kan er wel mee leren omgaan."

Rianne's gedicht over hechting

Hoezo zeg je dat?
Waarom kwets je mij zo?
Hoezo luister je niet naar wat ik zeg?
Hoe lang wacht je nog tot ik de buitenwereld meer signalen aangaf
Ik ervaarde jouw pijn ook
Mama ik wil je bij mij hebben, praat een keer met mij
Vertel jouw pijn een keer hardop
Inplaats van dat je het opkropt en jouw woede in mij stopt
Ik wil je niet boos zien
Ik wil een keer dat jij je eigen dochter in de ogen aankijkt en ervaart wie dat ik ben
En ziet wat voor een verdriet jij in mijn hart hebt gepropt
Zo veel verlangens naar jou
Je was de enige overgebleven ouder
En nu ben ik ouder en kan ik er niet over meepraten dat het ooit nog zou veranderen
Maar dat geeft niet, ik zal alsnog altijd van jou blijven houden

- Rianne van Riersbergen

foto: Elisa Lo-A-Njoe

Focus op je talenten

Nu geeft Rianne advies over hechtingsstoornissen aan begeleiders van woongroepen en later hoopt ze ook andere jongeren met een hechtingsstoornis te kunnen helpen. "Naast therapie volgen hielp het mij heel erg om afleiding te vinden in mijn hobby's," zeg Rianne.

"Door te schilderen kon ik mijn trauma's even vergeten. Ik kon al mijn emoties kwijt op het doek. Zo had ik meer ruimte in mijn hoofd om mijn gedrag te veranderen. Door te focussen op je talenten, mag je zijn wie je bent en hoef je niet onzichtbaar te zijn."

Marloes, wat zie je qua hechting gebeuren bij kinderen van Het Vergeten kind?

De kinderen waarvoor het Vergeten Kind aandacht vraagt groeien vaak op in gezinnen waar stress in vele vormen dagelijks aanwezig is. Heftige stress vanuit geweld, mishandeling, misbruik of verwaarlozing, maar denk ook aan langdurige stress vanuit bijvoorbeeld financiële problemen, relatieproblemen, problemen in het leren of gedrag.

Vanuit deze stress is het voor ouders moeilijk om de signalen van hun kinderen goed te herkennen, laat staan om hier passend op te reageren zodat het stressniveau van het kind daalt.

Vaak is er sprake van een negatieve spiraal die eerder stressverhogend dan stressverlagend werkt. Denk aan wisselende opvoeders, wisselende woonplaatsen, onduidelijkheid over onderwijs. Dat zijn allemaal factoren die helaas niet bijdragen aan herstel in je hechtingsproces.

3FM Serious Request 2022

3FM Serious Request zamelt dit jaar samen met jou en heel Nederland geld in voor Het Vergeten Kind. Van 18 t/m 24 december draaien 3FM-dj’s 24 uur per dag verzoekplaten voor geld vanuit het Glazen Huis in Amersfoort. Dit zodat Het Vergeten Kind hun belangrijke werk nog beter kan doen en licht kan brengen in het leven van 100.000 vergeten kinderen.