Wat Indisch zijn betekent en hoe dat verschilt per generatie

3FM Human sprak met Armando Ello (40), fotograaf en schrijver. Hij fotografeerde en interviewde honderden Indische Nederlanders over het Indisch zijn toen en nu. Hij brengt boeken uit over de Indische identiteit en heeft een blog over de Indische cultuur in Nederland: Hoezoindo.

Wat herdenken we tijdens de Op NATIONALE HERDENKING 15 AUGUSTUS 1945?

“Op 15 augustus staan we stil bij het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. We herdenken alle slachtoffers van de oorlog tegen Japan en de Japanse bezetting van Nederlands-Indië. Ook staan we stil bij het einde van de kolonie Nederlands-Indië, want toen er een einde kwam aan de oorlog, riep Indonesië haar onafhankelijkheid uit.”

(Nationale Herdenking 15 augustus 1945, foto: Stichting Nationale Herdenking 15 augustus 1945)

Toen de oorlog met Japan eindigde en Indonesië onafhankelijk werd, zijn er veel Indische mensen naar Nederland gekomen. Waarom was dat zo?

“Tijdens de oorlog met Japan in Nederlands-Indië werden veel Indo-Europeanen, mensen met Indonesisch én Nederlands bloed, gevangengenomen. Op 15 augustus kwamen zij vrij. Twee dagen later riep politiek leider Soekarno de onafhankelijkheid uit. Nederland was het daar niet mee eens en er ontstond oorlog. Nederlanders en Indo-Europeanen waren in die tijd niet veilig, omdat zij door hun (gemengde) achtergrond niet werden vertrouwd.”

“Wanneer een Nederlander in Nederlands-Indië met een Indonesiër een kind kreeg, en het kind werd door de vader erkend, dan was het kind Nederlander. En kreeg het kind dus ook een Nederlands paspoort. Stel dat dit Nederlands-Indische kind later zelf ook kinderen kreeg, dan waren die ook Nederlands. En zo is dat generaties lang doorgegaan. Daarom hebben we het in Nederland vaak over 'Indische mensen'. Dat stamt af van het woord 'Nederlands-Indië'. Met Indische mensen wordt dus de (Indo-)Europese bevolking bedoeld. Indonesiërs zijn volbloed mensen uit Indonesië.”

“Een deel van de groep Indo-Europeanen die erkend waren, en dus een Nederlands paspoort kregen, zijn tussen 1945 en de jaren 60 naar Nederland geëmigreerd. Zij voelden zich niet meer veilig of thuis in Indonesië en gingen 'terug naar hun vaderland'. Zij hadden namelijk een Nederlands paspoort, ook al waren ze nog nooit in Nederland geweest."

Hoe werden zij ontvangen in Nederland?

“Ik heb veel Indische mensen uit de eerste generatie gesproken en zij vertelden dat het ontvangst niet hartelijk was. Nederland kwam zelf net uit een oorlog en was druk bezig met de wederopbouw. Ze hadden helemaal geen oog voor de Indische mensen. Ten tweede was er in Nederland heel weinig kennis over de kolonie. Mensen waren verbaasd dat ze Nederlands spraken en vonden dat ze blij mochten zijn met een huis, omdat ze dachten dat ze in Indonesië in het bos leefden. Het tegendeel is waar, in Indonesië leefden de Indo-Europeanen vaak veel royaler. Ze waren daar eersterangs en werden hier niet als gelijken behandeld.”

“De Indische Nederlanders kwamen per boot of met het vliegtuig naar Nederland en werden in oude huizen en pensions gestopt. Ze hadden trauma's opgelopen in de Japanse interneringskampen. Zo moest iedereen altijd buigen als een Japanner voorbij liep in het kamp. Ook de moeders en kinderen. Deed het kind dat niet goed genoeg, kreeg de moeder een pak slaag. Kinderen voelden zich daar erg schuldig over.”

“Maar in Nederland mochten ze daar niet over klagen. In Nederland hadden ze net de Hongerwinter achter de rug, in Indonesië was het tenminste nog warm, werd er gezegd. Dat allemaal bij elkaar zorgde ervoor dat de Indische mensen het ook niet over hun verleden wilden hebben. Ze dachten: we zijn nu in Nederland, dus we zijn Nederlands en gedragen ons Nederlands. Dat is het beste voor de kinderen.”

Wat heeft deze instelling voor invloed gehad op de generaties daarna?

“Heel veel jonge Indo’s weten niet hoe hun familiegeschiedenis in elkaar zit, omdat er niet over wordt gesproken. Dat was bij mijzelf ook zo. Ik was nieuwsgierig naar het Indische verleden en startte een jaar geleden mijn blog Hoezoindo, waarin ik onderzoek wat de Indische identiteit betekent en inhoudt.”

“Ik wist helemaal niks over het Indische verleden van mijn familie. Ik dacht altijd dat ik half Indonesisch was en ik vond het raar dat mijn ouders nooit op vakantie gingen in Indonesië. Maar toen ik uitzocht hoe het echt zat, kwam ik erachter dat mijn vader tot vijf jaar oud in een Japans interneringskamp heeft gezeten. Dat betekent dat hij een Indo-Europeaan is. Mijn moeder komt van West-Timor en is wel Indonesisch. Omdat mijn familie dus ook bevrijd is uit de kampen, voel ik me meer betrokken bij de Nationale Herdenking op 15 augustus.”

(Trouwfoto van de opa en oma van Armando, allebei Indo-Europeanen)

“Ook toen ik naar Indonesië reisde, kwam ik erachter dat er verschillen zijn tussen de Indonesische cultuur en de Indische cultuur. De Indische cultuur is een gemixte cultuur, dat is ontstaan vanuit de kolonie. Zo is een rijsttafel een typisch Indisch ding, dat komt in Indonesië bijna niet voor. Net als spekkoek. Ook zijn de Indo-Europeanen vaak protestants of katholiek, terwijl in Indonesië de meerderheid moslim is. Toen ik voor de eerste keer naar Indonesië reisde, voelde dat wel gek. Ik dacht het land al te kennen, maar dat bleek toch niet zo te zijn. Mijn roots liggen gedeeltelijk in een land dat niet meer bestaat: Nederlands-Indië.”

Wat betekent Indisch zijn voor jou?

“Ik word in Nederland niet helemaal Nederlands gezien en in Indonesië niet helemaal Indonesisch. Dat voelt niet beklemmend, maar juist goed. Ik voel me fijn bij die biculturaliteit, ik kan daar met de cultuur mee, en hier. Indisch zijn verrijkt mij in mijn zijn.”

Jij interviewt en fotografeert jongeren over hun Indische identiteit. Is het indisch zijn belangrijk voor hen?

“Omdat onze voorouders vooral bezig waren met zich zo Nederlands mogelijk te gedragen, is het voor veel jonge mensen echt een onderzoek wat Indisch zijn betekent. Daarvoor moet je in gesprek met je opa’s en oma’s, die in Nederlands-Indië zijn opgegroeid. Ze vinden het moeilijk om erover te praten. Ze denken dat deze generatie het niet snapt.”

“Veel jongeren die ik fotografeer en interview, maken met hun familie een reis naar Indonesië, om te zien waar opa of oma is opgegroeid. Soms komen ze er dan achter dat opa of oma nog de taal van daar kan spreken. Het blijkt vaak dat het daar makkelijker is om het over het verleden te hebben dan hier in Nederland. Maar sommigen ouderen willen juist nooit meer terug, omdat het niet meer hun land is van herkomst. Jongeren maken steeds vaker zelf hun roots-reis.”

De eerste generatie Indische mensen wordt steeds kleiner. Gelukkig zie ik wel dat de interesse voor de geschiedenis van Nederlands-Indië bij jongeren groeit, en zij de familieverhalen willen vastleggen. Ook zie ik steeds meer jonge mensen bij de Nationale Herdenking. Dat vind ik mooi om te zien, want het verleden maakt wel wie we zijn en het is onderdeel van onze identiteit cultuur.”

Nationale Herdenking 15 augustus 1945

Op 15 augustus wordt er jaarlijks stilgestaan bij alle slachtoffers van de oorlog tegen Japan en de Japanse bezetting van Nederland-Indië. Vanwege het coronavirus kunnen er bij de nationale herdenking bij het Indisch Monument in Den Haag weinig mensen aanwezig zijn en is de gehele herdenking van 12:10 tot 13:30 te zien op NPO1 of online. Op deze kaart kun je zien of er bij jou in de buurt een herdenking is.