Rutger (30): "Ook wij met het downsyndroom mogen stemmen"

Beeld je in: jij wil zélf stemmen, maar riskeert via je angststoornis een epileptische aanval in het stemloket. Of: je rolstoel kan het stembureau niet in, je bent slechtziend en het biljet blijft wazig. Of, je begrijpt door het downsyndroom de politiek gewoon niet zo goed... Hoe haal je jouw stem dan van de mutestand af?

Een ander namens jou laten stemmen? Ook wel de volmacht genoemd. Hell no, zeggen deze jongeren. ''Want pas als ik dat rode potlood zelf vast heb, voel ik mij gelijk aan alle andere Nederlanders.'' Waarom is zelf kunnen stemmen cruciaal voor ze? Vier verhalen over eigenwaarde.

'Rutte is altijd vrolijk'

Rutger Messerschmidt (30) heeft een verstandelijke beperking. ''Het syndroom van Down," vertelt hij. Nog geen vijftig procent van Rutgers doelgroep stemde bij vorige landelijke verkiezingen, daar waar de totale opkomst richting tachtig procent ging. Mensen met een verstandelijke beperking zijn in opkomst dus zwaar ondervertegenwoordigd bij verkiezingen.

Rutgers moeder: ''Een keuze bepalen is vooral lastig. Partijprogramma’s? Moeilijk leesbaar! Voor Rutger zijn ze totaal onbegrijpelijk, eigenlijk.’’
Rutger showt zijn stempas. ''Ik stem Rutte. Mag je gewoon weten.’’
Moeder Muriel lacht: ''Rutte is vaak op tv, speelt dat mee?’’
Rutger: ''Ja. Want Rutte is altijd vrolijk.’’
Moeder Muriel: ''Alleen, is dat een goede argumentatie voor je keuze? Eigenlijk niet. Kiezers met het downsyndroom vallen vaak voor deze triviale dingen.’’

Toch kan Rutger politieke tegenstellingen begrijpen, denkt ze. Alleen zijn grote versimpelingen nodig. ''Dus niet: meer milieu en groen óf meer wegen en luchtvaart, maar: wil je meer bos voor vogels óf meer wegen voor onze autoritjes? Een stemwijzer voor Rutgers doelgroep, met zulke versimpelingen, bestaat helaas nog niet.’’ Ze vreest dan ook dat de opkomst voor deze groep niet hoger gaat zijn dan tijdens de vorige verkiezingen.

Zogenaamde normale mensen

De keuze voor Rutte bespreekt ze nog met haar zoon. ''Elke verkiezing sparren we. Welke partij heeft positieve zorgstandpunten voor zijn dagbesteding, een beetje eigenbelang mag best. Uiteindelijk kiest Rutger zelf.’’

Niet iedereen weet dat mensen met een verstandelijke beperking stemrecht hebben, vermoedt Muriel. ''Weten ze het wel, dan zijn er mensen die dat onbestaanbaar vinden. Dan komt opnieuw dat harde oordeel voorbij: de politiek begrijpen ze niet.’’

Wat vindt Rutger zelf? ''Dus dan mogen alleen zogenaamde normale mensen nog stemmen? Ik zeg altijd: 'Ik heb een beperking en daar heb ik geen problemen mee, dus moet jij dat ook niet hebben'." Tien seconden later: ''Ieder mens heeft een waarde en is normaal. Als iedereen mag stemmen, wil ik ook. Want ik ben ook mens.’’

Inclusie begint bij democratie

Rick Brink (35) uit Hardenberg praat vanuit zijn rolstoel. Voor voters met een fysieke beperking is veel verbeterd tijdens recente provinciale en gemeentelijke verkiezingen, vertelt Rick. ''Ik denk daarom dat deze groep de minste problemen ervaart straks. Bijna alle lokalen kennen nu wel dingen als speciale drempels en lagere stemcabines.’’

Brink was tot 2021 politiek actief als Minister van Gehandicaptenzaken. Geen officieel ministerschap, maar een adviserende rol binnen kabinetsthema’s als inclusiviteit. Tegen minister Rick riepen ze al vaker: waarom stemmen alle burgers met een beperking niet gewoon allemaal per volmacht? Wel zo makkelijk. Waarom moesten ze per se zelf stemmen?!

Brink ergert zich aan die opvattingen. ''Als je die redenatie doortrekt, kan je ook zeggen: waarom moeten supermarkten en andere gebouwen voor mensen met een beperking toegankelijk zijn? Vrienden en familie kunnen toch voor hen de boodschapjes halen? Willen wij zo’n samenleving? Waaraan bepaalde groepen niet meer deelnemen?’’

Iedereen moet zelf met potlood kunnen stemmen, vindt hij. ''Mijn slogan is: een inclusieve samenleving begint bij de democratie. Als je daaraan niet kan deelnemen als burger, wat rest er dan nog? Zelf kunnen stemmen maakt van jou een volwaardig Nederlander. Om je politieke geluid te laten horen, wil niemand afhankelijk van een ander zijn, toch?’’

De wereld door een douchegordijn

Lars Lommers (28) kreeg op zijn 21ste de oogziekte Leber Opticus Atrofie. ''Mijn zicht is vijf procent. Ik zie de wereld altijd door een douchegordijn.’’ Zelfstandig stemmen met een visuele beperking is heavy, vertelt de Arnhemmer. "Er zijn twee opties. Als enige groep mogen blinden geholpen worden in het stemhokje, dat is optie één. Optie twee is: naar een stemlokaal met de speciale stemtool voor blinden.’’

Optie één is een geregel, volgens Lars. ''Je vraagt een offer van een ander. Bovendien moet je je politieke voorkeur delen. Wil je dat?’’ Optie twee betekent vaak reizen. Van de bijna 9.000 stembureaus heeft slechts een vijftigtal de stemtool voor blinden, terwijl Nederland circa 300.000 slechtzienden en blinden telt. ''Vijftig," verzucht Lars. "Een klein wonder dus, als zo’n stemlokaal bij je om de hoek is. Wil je verkiezingen toegankelijk maken, dan heb je veel meer van dat soort stemlokalen nodig."

Stemmen met je koptelefoon

Hoe werkt die tool eigenlijk? Via een koptelefoon krijg je partijnamen en lijstnummers door. Klik je op de knop bij jouw partij, dan gaat de stem over op partijkandidaten. Over de kieslijst wordt een mal gelegd met voelbaar schrift, deze past op de millimeter nauwkeurig op het stembiljet eronder. Op de tast vind je jouw partij en kandidaat. Het potlood gaat in de malopening van de uitverkoren kandidaat en het goede bolletje kan zo ingekleurd worden.

De Oogvereniging, een belangenorganisatie, doet deze verkiezingen onderzoek naar de toegankelijkheid voor mensen met een visuele beperking. ''Ze willen onder meer kijken hoeveel slechtzienden of blinden wel hadden willen stemmen maar dat niet deden vanwege alle strubbelingen," zegt Lars. "Oftewel: hoeveel stemmen zijn verloren gegaan?’’

Lars kiest toch voor optie één; zijn vriendin helpt hem.

Blinde angst in het stemhok

Zoraya ter Beek (25) uit Oldenzaal behoort tot stemmers met een psychische stoornis. Zoraya heeft agorafobie, beter bekend als pleinvrees. “Ik stem altijd zelf, al kende ik blinde angst in stemhokjes.’’ Verkiezingen zijn één van de weinige momenten waarop ze in openbare gelegenheden komt. "Een zware beproeving, maar het moet!''

Vanwege haar pleinvrees krijgt ze in openbare gelegenheden last van hartkloppingen en zweetaanvallen. Mensen met agorafobie lopen ook het risico out te gaan. "Ik heb constante angst dat mij iets overkomt, iemand mij aanvalt, bijvoorbeeld. Thuis relativeer ik het wel, eenmaal op straat speelt het altijd weer op."

Toch wil Zoraya zelf stemmen. Waarom is het zo enorm belangrijk voor haar? “Een ander laten stemmen, voelt tweederangs. Als ik straks mijn vrees overwin, het stempotlood zelf vast heb, voel ik een fijne emotie. Ik voel me dan niet anders, maar juist eens gelijk aan anderen.’’

Zoraya hoopte op nieuwe stemmogelijkheden, na de vorige verkiezingen. Bijvoorbeeld een stemuur voor mensen met een beperking. "Ouderen mogen nu per post stemmen, dat zou ook voor mensen zoals ik een uitkomst zijn. Er is nu een grote groep die niet stemt en het ziet er niet naar uit dat dit snel verandert. Best wel bitter, ja. We zijn al een groep die afstand voelt tot de maatschappij. De verkiezingen bevestigen dat dan nog een keer voor je.’’