Keti Koti: Wat je moet weten over het Nederlandse slavernijverleden

Keti Koti is een Surinaams begrip, het betekent Verbroken Ketenen en symboliseert de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 in de toenmalige Nederlandse koloniën Suriname en de Nederlandse Antillen. Om meer te weten te komen over Keti Koti, het slavernijverleden en de relatie tussen Nederland, Suriname en de Antillen toen en nu gaan we in gesprek met Urwin Vyent, directeur Nationaal Instituut Slavernijverleden en Erfenis.

Urwin, waarom is het herdenken en vieren van Keti Koti zo belangrijk?

“Tijdens Keti Koti vieren we de afschaffing van de slavernij en herdenken we alle slachtoffers van de slavernij. Nederland heeft zo’n 600.000 tot slaaf gemaakte mensen verscheept van Afrika naar de Antillen en Suriname. Na de afschaffing van de slavernij in 1863 waren er daar maar circa 40.000 van over. Op 1 juli herdenken we alle mensen die de lange overtocht per boot niet hebben overleefd of door het zware werk zijn omgekomen. Maar ook alle mensen die tot slaaf zijn gemaakt en zijn verhandeld of verkocht.”

(Keti Koti wordt sinds 2002 groots gevierd in Amsterdam. Vanwege de coronacrisis gaat dat dit jaar niet door. Foto: ANP)

Waarom gingen de TOT SLAAF GEMAAKTEN van Afrika naar de Antillen en Suriname?

“Om te werken op de plantages. De eerste die in dat gebied tot slaaf zijn gemaakt zijn de oorspronkelijke bewoners: de indianen. Volgens de slavenhandelaren waren zij niet geschikt, ze zouden snel ziek worden van de ziektes die uit Europa kwamen. De handelaren gingen op zoek naar vervangers in Afrika. Slavenjagers kwamen in bendes Afrikaanse dorpen binnen en omsingelden wie ze wilden hebben en namen ze mee. Ook beruchte Afrikaanse krijgsheren deden mee aan de handel. Aan de kust werden de slaven verkocht en geketend op een boottocht van twee maanden naar Suriname en de Antillen gebracht. Daar werden ze verkocht aan de eigenaren van plantages.”

In 1863 werd de slavernij afgeschaft. Wat gebeurde met de tot slaaf gemaakte mensen?

“Slavernij was afgeschaft, maar de ex-tot slaaf gemaakten moesten nog tien jaar doorwerken op dezelfde plantage. Het werk en de manier van omgang veranderde dus niet, het enige verschil was dat ze nu wél werden uitbetaald. Eigenlijk was deze groep pas in 1873 helemaal vrij. Maar een feest was het niet. Ze stonden met niks op straat. Sommigen werden dakloos, anderen konden met het geld wat ze in de laatste tien jaar hadden verdiend een woning huren.

Wat frappant is aan deze tijd, is dat de slavenhandelaren een financiële compensatie per 'slaaf' kregen van de Nederlandse staat. Tot slaaf gemaakte mensen werden gezien als economisch eigendom. Zonder dat eigendom, wilden de handelaren compensatie. Maar de mens die tot slaaf was gemaakt, kreeg niks. Zij werden niet gecompenseerd voor al het werk wat ze voor niets hadden gedaan. Ook was er geen programma voor traumahulp. Er was niets om hen een waardig gevoel te geven. Nog steeds zijn er gevolgen van dat verleden voelbaar in de Afro-Caribische gemeenschappen.”

De gemeente Amsterdam wil excuses maken voor het slavernijverleden. Wat vind je daarvan?

“Die excuses waren mooi geweest bij de opening van het monument in 2002. Maar het is nooit te laat om excuses te maken. Dus we kijken ernaar uit. Uiteindelijk hoop ik dat de staat excuses maakt. Ik zeg niet dat witte mensen verantwoordelijk staan voor de daden van hun voorouders, maar je profiteert daar wel van. In de Amerikaanse documentaire Traces of the Trade leggen ze heel goed uit hoe dat zit. Een Amerikaanse familie komt erachter dat hun voorouders slavenhandelaren wel. Ze komen uit een rijke familie met mensen met goede banen. De hele familie profiteert van deze rijkdom. Maar wat geven de tot slaaf gemaakten die voor deze familie hebben gewerkt door aan hun familie?”

Waarom is het belangrijk dat dit verleden meer naar de voorgrond komt in Nederland?

“Soms wordt er gezegd: 'Slavernij, dat is zo lang geleden! Moeten we het daar nog steeds over hebben?' Feitelijk is het niet zo lang geleden. De slavernij was in 1873 gestopt in Suriname. Mijn opa werd in 1881 geboren. Mijn vader kende de verhalen van mijn overgrootouders in de slavernij en daarna. Dus zo ver terug is het niet. Ook zijn de gevolgen van de slavernij nog steeds voelbaar. Racisme is gegroeid uit deze tijd en bestaat nog steeds. Denk aan discriminatie op school en de arbeidsmarkt, politiegeweld en etnisch profileren van de politie.

Al sinds de jaren dertig vragen Nederlandse Surinamers aandacht voor het slavernijverleden. Pas in 2002 kwam er een nationaal monument en een nationale herdenking. Het is voor veel witte Nederlanders een moeilijk onderwerp om over te praten, omdat ze vaak denken dat ze verweten worden voor wat hun voorouders gedaan hebben. Gelukkig zien we nu dat het besef groeit dat het belangrijk is om het over het slavernijverleden te hebben, omdat hedendaags racisme hieruit is voortgekomen. Ik vind het mooi om te zien dat veel jonge Nederlanders willen leren over deze kant van de geschiedenis.

Maar slavernij, lang geleden? Dat is het voor mij nog zeker niet. Voor mij is de slavernij pas ver weg als witte Nederlanders dit verleden onder ogen durven te zien en als de gevolgen van dat verleden op een heilzame manier zijn verwerkt. Denk hierbij aan geen discriminatie op de arbeidsmarkt, geen etnisch profileren meer door de politie en geen onderadvisering in het onderwijs. En dit zijn nog maar enkele voorbeelden."