Kwart jongeren gebruikt drank en softdrugs voor mentale klachten: "Met alcohol houd ik mezelf op de been"

Jongeren van 16 tot 34 jaar gebruiken in groten getale alcohol en softdrugs om om te gaan met mentale klachten, blijkt uit het #openup-onderzoek van 3Vraagt, HUMAN en MIND. In de afgelopen twee jaar heeft één op de vijf jongeren weleens alcohol gebruikt vanwege psychische problemen. En vijf procent gebruikt zo nu en dan wiet of hasj om te dealen met de mentale pijn.

Waarom is dit aandeel zo groot? 3FM HUMAN spreekt twee openhartige jongeren over hun alcohol- en softdrugsgebruik en psycholoog Lidewy Hendriks van MIND Korrelatie vertelt over zelfmedicatie.

Drinken en rouwen

Jonas (23) uit Zwolle verloor afgelopen zomer een goede vriend, die overleed na een ongeluk. Dat had veel impact op de mentale gesteldheid van Jonas en zijn vriendengroep. "We hebben het zwaar, ook onderling is er veel spanning door zijn overlijden."

Jonas en zijn vriendengroep herdenken hun overleden vriend op hun eigen manier. "Zo plakken we door het hele land stickers van zijn silhouet op lantaarnpalen, zodat hij niet uit het straatbeeld verdwijnt. Maar we gaan er mentaal kapot aan. Gelukkig heb ik een nieuwe opleiding waar ik me op kan storten, en zo creëer ik een ritme voor mezelf," vertelt Jonas. Maar op de momenten dat hij alleen is of even niks te doen heeft, gaat het verlies aan hem knagen. En met dat knagen ontstaat ook een verlangen naar drank.

Volgende dag spijt

"Als ik een avond alleen op mijn kamer zit, kan ineens een herinnering aan hem naar boven komen. Dan zoek ik de gezelligheid op, bij vrienden of op een feestje. Dan wil ik verdoven, ik wil mezelf op een feestje verliezen."

"Ik heb de volgende dag vaak spijt: ik had ook wat rustiger aan kunnen doen, denk ik dan. Alcohol onderdrukt voor mij het nare gevoel. Ik denk minder na en ben in het nu. Als ik drink, kan ik makkelijker praten over het leven van anderen, hoe het met hen gaat.

Het gaat altijd over onze vriend. Overal waar ik kom, hoor ik over zijn dood. Als we drinken, hoor ik het minder," legt Jonas openhartig uit. Door het drinken denken ze dus even niet aan het verlies, waar ze anders aan de lopende band mee geconfronteerd worden.

Helemaal naar de tering

"Met alcohol houd ik mezelf op de been, maar gelukkig heb ik ook nog school. Daar zitten veel verplichtingen aan en ik moet daar gewoon heen. Op avonden dat ik vrij ben, denk ik: we gaan helemaal los. Dan ga ik helemaal naar de tering. Ik ben me er maar al te bewust van, ik weet dat het niet verstandig is, maar toch doe ik het en zoek ik het plezier op dat alcohol mij brengt."

Jonas vindt dat professionele hulp zoeken geen nut heeft. "Telkens als ik een therapeut had, ging die ergens anders werken en kreeg ik een nieuwe waar ik geen klik mee voelde. Of ik hoorde dat ik geen therapeut nodig had omdat het weer 'goed met me ging'.”

Elke dag blowen

De Eindhovense Sara (25) blowt om haar nare gedachtes uit te zetten. Ze is depressief en heeft een bipolaire stoornis, dat voor veel onrust zorgt. "Ik blow nu drie à vier keer in de week. Tijdens corona rookte ik elke dag wiet. Ik keek er de hele dag tijdens het werken obsessief naar uit. Dan dacht ik: het werken is achter de rug, vanavond kan ik er weer tegenaan."

Nu probeert Sara minder te blowen, maar soms valt ze terug. "Als bij thuiskomst de gedachtes door mijn hoofd blijven malen en ik me niet goed kan concentreren, rook ik zo weer elke dag een paar joints. De dingen waar ik over nadenk zijn naar en daar komen veel negatieve emoties bij kijken. Wiet dempt alles, het wordt rustiger in mijn hoofd en het nadenken wordt afgeremd,” vertelt Sara.

Achterlopen op de rest

Sara weet dat blowen haar depressiviteit niet wegneemt: "Ik voel me er niet beter door, maar ik vergeet dat ik me rot voel." De gedachtes van Sara gaan nu vooral over haar studie. 'Sommige dagen kom ik niet ver met werk en dan baal ik. Ik voel me een mislukkeling in vergelijking met leeftijdsgenoten die wel al afgestudeerd zijn en een baan hebben. Alsof ik achterloop op de rest."

Sara gaat verder. "Ik voel altijd veel prestatiedruk en dat laat ik lastig los, ook op andere vlakken, zoals sport. Met wiet hoef ik er niet meer aan te denken en valt de druk even weg," legt Sara uit.

Sara heeft een bipolaire stoornis, waarbij je afwisselend door manische en depressieve periodes heengaat. Tijdens een manie is Sara opgewekter en denkt ze dat ze alles aankan, maar ze raakt ook de grip op de realiteit steeds meer kwijt en slaapt erg weinig. "Ik ben dan heel rusteloos, all over the place en druk. In de ergste momenten stopte ik met medicijnen slikken en kreeg ik ook achtervolgingswanen en andere psychotische klachten," legt ze uit.

Alcohol en pillen

"Als ik manisch ben, blow ik weinig en grijp ik naar alcohol en XTC. Mijn depressie is een grote reden dat ik blow, samen met de nare gedachten die volgen uit prestatiedruk. Vorig jaar besefte ik dat ik het echt teveel deed, de kosten liepen uit de klauwen. Op een gegeven moment besefte ik dat opstaan, eten, roken en weer slapen onhoudbaar was geworden. Ik ging weer studeren en ik merkte dat het hielp om een ritme te hebben."

Je lijden verzachten

Lidewy Hendriks, psycholoog bij MIND Korrelatie, denkt meteen aan één ding wanneer ze de resultaten uit het #openup-onderzoek hoort: "Zelfmedicatie. Alcohol en softdrugs zijn laagdrempelige middelen om je lijden te verzachten. Maar als je mentale klachten hebt, kan het op een andere manier behandeld worden," legt ze uit. "Ik denk zelfs dat meer dan een kwart van de jongeren naar drank of drugs grijpt als het niet goed met ze gaat. Mijn hulpverlenershart doet pijn als ik dit nieuws hoor: omdat dit ook de mensen zijn die (nog) geen hulp krijgen."

In de leeftijdsgroep uit het onderzoek is het behoorlijk sociaal geaccepteerd om te drinken. 'Doe eens gezellig, drink mee, doe een pilletje mee': deze consensus heerst enorm. We moeten daar eens mee stoppen," zegt Lidewy resoluut. "Je bent oké als je jezelf bent. Je hebt geen drank en drugs nodig om leuk te zijn! Je kan in een negatieve cirkel raken: dat je baalt van jezelf als het minderen niet lukt."

Symptomen, niet de oorzaak

Lidewy geeft aan dat het goed is om naar jezelf te luisteren. "Als het middelengebruik teveel wordt, vraag jezelf dan af: waarom doe ik dit zoveel? Duw ik iets weg? Is er iets aan de hand waar ik dit door doe? Als je dit langer doet zonder hulpverlening, zonder zicht op structurele behandeling, kan je symptomatisch gaan handelen: je behandelt de symptomen, maar niet de oorzaak." Dus je drinkt of blowt omdat je je slecht voelt, maar waar dat vandaan komt onderzoek je niet.

"De symptomen, zoals angsten, kunnen dan verergeren. Daardoor ben je alleen maar aan het verdoven. Je kan een paniekstoornis ontwikkelen als je je slecht voelt en je niet kan blowen of drinken; doordat je er niet bij kan, raak je in paniek. En als je voelt dat je middelengebruik niet kosher is, kan je een negatief zelfbeeld krijgen."

Lang wachten op GGZ

Er zijn lange wachttijden bij de GGZ, maar er zijn die je kan doen om je mentale pijn de verzachten. "Er zijn hulpverleners die werken met blended behandelingen: deels online en deels fysiek. Wanneer je op de wachtlijst staat, kun je online programma's volgen die goed in elkaar zitten en waar je alvast ondersteuning krijgt," legt Lidewy uit.

"Klop aan bij de huisarts voor een praktijkondersteuner, ook die kunnen handvatten geven hoe je het vol kan houden. Of zoek hulp bij MIND Korrelatie. Als je psychische problemen hebt, gun ik je een goede behandeling, bijvoorbeeld antidepressiva tegen een langdurige depressie. Maar ja, er zijn inderdaad lange wachttijden. Het is belangrijk dat er iemand met je meekijkt."

Time to #openup!

Lidewy geeft nog een tip, die op het eerste gezicht wat basaal is, maar het is niet altijd zo makkelijk als het lijkt. "Als je nog geen professionele hulp hebt, zoek dan hulp bij mensen die je vertrouwt. Ga het gesprek aan, praat met je naasten en luister naar elkaar. Het is zo waardevol om te luisteren en het lijden van een vriend te delen. Er zijn mensen die denken dat als ze het vertellen aan anderen, er niets verandert. Dat is een machteloos gevoel, maar uitspreken wat er scheelt is al een opluchting."

"Als jij je kwetsbaar kunt opstellen en iets moeilijks vertelt aan een ander, kan dat een ander hoop bieden. Iemand die je in vertrouwen neemt, is ook een cadeau naar jezelf. Als er liefde is, ben je bereid te kijken naar wat diegene echt nodig heeft," sluit Lidewy af.

#openup-week

Dit jaar is van 2 t/m 10 oktober de zevende editie van de #openup-week. Dit is een themaweek bij 3FM op initiatief van omroep HUMAN en MIND. Tijdens de #openup-week besteden we dit jaar, samen met artiest Bente, aandacht aan mentale weerbaarheid. Want: hoe ga jij om met tegenslagen en hoe blijf je mentaal in balans? Check meer verhalen via 3FM.nl/openup.

Zit je niet lekker in je vel of zie je het leven (even) niet meer zitten? Neem dan contact op met MIND of met 113 Zelfmoordpreventie.

De namen van de ervaringsdeskundigen in dit artikel zijn gefingeerd, omdat deze bronnen graag anoniem willen blijven. De identiteit van de bronnen zijn bij de redactie bekend.