Zij ervaren prestatiedruk: “Ik wil de meest ideale versie van mezelf zijn”

Ken je dat gevoel dat je van alles goed moet doen? Uit onderzoek van 3Vraagt met HUMAN en MIND blijkt dat 71 procent van de jongeren last heeft van prestatiedruk.

Bij het streven naar perfectie komt veel prestatiedruk kijken. Drie jongeren delen hun ervaringen. En wij verzamelden anti-prestatiedruk tips bij MIND Korrelatie psycholoog Lidewy Hendriks.

Sem (18) heeft last van FOMO: “Ik wil niet bekend staan als de persoon die nooit komt opdagen”

Sem (18) moet als kersverse student nog wennen aan de overgang van de middelbare school naar de universiteit. "Je handje wordt niet meer vastgehouden. Alles is je eigen verantwoordelijkheid."

“Zeg ik ja of zeg ik nee?”

Voor Sem heeft prestatiedruk niet alleen te maken met goede cijfers halen. "Het gaat bij mij meer over de vraag hoe ik het goed doe in het leven," zegt Sem.

"Mijn prestatiedruk gaat gepaard met keuzestress. Zal ik naar dit feestje gaan? Ga ik met mijn vrienden afspreken of met mijn nieuwe klasgenoten? Doordeweeks heb ik colleges. Op zondag werk ik in een supermarkt. Daarnaast zoek ik een kamer en moet ik de relatie met mijn familie onderhouden. Ik wil keuzes maken die goed uitpakken én andere mensen plezieren. Het is soms lastig om tijd vrij te maken voor mezelf."

Fear of missing out

Een ander deel van Sem’s prestatiedruk is de fear of missing out (FOMO). "Als ik uitgenodigd word, en ik kan, zeg ik altijd ‘ja’. Ik wil niets overslaan, niets missen. Ik wil niet bekend staan als de persoon die nooit komt opdagen."

Ook door sociale media krijgt Sem FOMO. "Soms moet ik oppassen op mijn broertjes, en dan zorg ik dat ik minstens 24 uur niet op Instagram kan. Ik wil geen posts of stories van de feestjes zien."

Goed genoeg zijn

Wat doet deze prestatiedruk mentaal met Sem? "Ik ervaar vaak stress, en dat gaat gepaard met de gedachte: ben én doe ik het goed genoeg? Ik ga mezelf dan overanalyseren.

Ik ben perfectionistisch. Ik wil de meest ideale versie van mezelf zijn. Ik weet dat de categorie ‘voldoende’ bestaat. Je kunt niet altijd zes gooien. Maar als ik een slechte dag heb, vind ik het moeilijk om met minder genoegen te nemen."

Opvoeding

Is Sem zo opgevoed? "Mijn ouders vinden het niet erg dat ik fouten maak, zolang ik maar geen kansen laat liggen. Een tussenjaar nemen zit er dus niet in. Zelf wil ik dat ook niet, dan voel ik me nutteloos. Ik ben bang om onvoldoendes te halen, daarom doe ik ook bonustoetsen. Ik wil zo snel mogelijk volledig geschoold zijn en een goede baan vinden."

Gelukkig

Leiden betere prestaties automatisch tot meer geluk? Sem knikt. "Prestatiedruk hoeft niet altijd slecht te zijn. Het geeft mij energie en door een beetje druk haal ik het beste uit mezelf. Als ik goed presteer, geeft me dat vaak voldoening en zelfwaardering. Maar hiervoor moet je ook kijken naar de weg ernaartoe. Als je alleen maar mentaal geleden hebt, is dat het dan waard?"

Sem schraapt zijn keel. "Ik ben nu vrij, maar eigenlijk moet ik nog leren voor mijn studie. En misschien ga ik vanavond uit. O, en ik ga ook nog sporten… Ik wil even vaart maken met die opgaven, dus ik ga nu verder oké?"

Darcey (24): "Alleen een diploma halen, is tegenwoordig niet genoeg. Voor jou tien anderen."

Darcey (24) is ziek, maar wil toch graag dit interview doen. Gemiddeld is ze wekelijks zo’n veertig uur kwijt aan haar universitaire studie en acht uur aan haar bijbaan.

"Daarnaast heb ik op dinsdagavond balletles," vervolgt Darcey. "Voorafgaand daaraan probeer ik naar het universiteitscafé te gaan, of te eten met huisgenoten. Een keer in de twee weken heb ik dwarsfluitles. Als ik terugkom van de universiteit wil ik nog een half uur fluiten. Op woensdagavond heb ik de borrel van mijn studentenvereniging, en in de weekenden spreek ik af met vrienden of ik ga naar een feestje. Ook probeer ik vaak bij mijn vriend te zijn."

Voldoen aan verwachtingen

Darcey is een bezige bij. Wat betekent prestatiedruk voor haar? "Het najagen van dromen en er alles aan doen om die waar te maken. Dat betekent dat je altijd hard moet werken.

Bij prestatiedruk hoort ook voldoen aan verwachtingen. Als je een paar keer iets heel goed heb gedaan, is dat de hoogte van de lat. Je gaat meer van jezelf eisen, ook omdat mensen zien dat je het kan."

Voor jou tien anderen

Prestatiedruk komt volgens Darcey vooral door de eisen die de maatschappij stelt. "Natuurlijk wil ik een huis kopen, maar we hebben nu een wooncrisis. Als je een hypotheek wil fixen, heb je veel eigen geld nodig. Hoe doe je dat als je een hoge studieschuld hebt?

Dan is er ook nog de diploma-inflatie: steeds meer mensen zijn hoger opgeleid. Hierdoor voelt het nog meer alsof je met iedereen aan het concurreren bent om een woning, hypotheek of baan. Alleen een diploma is niet meer genoeg. Voor jou tien anderen.

Je moet uitblinken met een bestuursjaar of vrijwilligerswerk. Ik heb vooral commissie en bestuur gedaan bij mijn studentenvereniging omdat ik het leuk vond en veel om mijn vereniging geef. Maar ik weet ook dat het deuren opent en goed op mijn cv staat."

Bekijk hier de 2Doc Kort 'Boven verwachting'

Stress, frustratie en machteloosheid

Dat veroorzaakt bij Darcey soms stress, frustratie en een machteloos gevoel. "Dan zie ik dat bij andere mensen wel iets lukt. In onze maatschappij overheerst de overtuiging dat als je maar hard genoeg werkt, je het wel zal halen. Ik denk dat het belangrijk is dat we inzien dat je het niet alles foutloos kunt doen."

Vooroordelen ontkrachten

Darceys vader komt uit Polen, en gedurende haar middelbare schooltijd heeft ze zich moeten verdedigen tegen vooroordelen. "Bijvoorbeeld dat Poolse mensen geen Nederlands kunnen spreken en niet goed kunnen leren. Misschien ben ik daarom trots dat ik op de universiteit zit. Ik ontkracht daarmee dat vooroordeel."

Koppelt Darcey haar eigenwaarde aan hoe ze presteert? "Deels wel," bekent ze. "Maar wat ik meer waardeer is dat mensen mij bijdehand en zorgzaam vinden. Ik ben me ervan bewust dat hoe ik presteer, mij niet als persoon definieert."

Jim (23) probeert los te komen van zijn prestatiedruk: "Zodra ik gestrest ben, ga ik prestatiegericht denken en wil ik voldoen aan verwachtingen van anderen."

Tot een jaar geleden had Jim (23) veel last van prestatiedruk: goed presteren op de voetbal, zijn werk en een hbo-opleiding volgen.

Waar komt die druk vandaan? "Dat is denk ik begonnen door mijn ouders. Mijn vader hielp mij bijvoorbeeld wel eens met het repareren van mijn fiets. Als ik het dan niet goed genoeg deed, nam hij het over. Dan voelde ik me afgewezen en bleef er uiteindelijk maar één optie over: je doet het heel goed, of gewoon niet."

Perfectionisme

Zo is Jims perfectionisme ontstaan. "Toen ik zei dat ik van de havo naar de mavo moest, reageerden mijn ouders alsof het het ergste was dat ze ooit was overkomen. Gelijk zeiden ze dat ze er alles aan gingen doen om mij weer terug naar de havo te laten gaan. Ik dacht dat mijn leven voorbij was. Ze hebben nooit gezegd dat ik dom was, maar het voelde toch alsof ik tekortschoot."

Jim ging streven naar een perfect leven. "Ik vond het belangrijk dat ik kon uitblinken op mijn werk en mensen mij aardig vonden. Maar door die druk werd ik niet gelukkig."

Switch

Dit jaar draaide Jim de knop om. "Ik voelde de prestatiedruk vooral op mijn werk. Richting mijn teamleider deed ik blij en vond ik alles wat hij voorstelde goed en leuk. Maar eigenlijk wilde ik hem alleen pleasen. Ik wilde niet afgewezen worden, of dat hij mij kwetste."

Na het vertrek van zijn teamleider kreeg Jim opeens denkruimte. "Waarom werk ik hier eigenlijk? dacht ik. De hbo-opleiding die ik extra deed, vond ik kut en zorgde voor veel stress. Nu ben ik gestopt met mijn baan en de opleiding. Ik wil me focussen op de dingen waar ik gelukkig van word."

Reizen versus prestatiedruk

Jim gaat binnenkort backpacken. "De prestatiedruk is minder geworden, maar ik ervaar die nu op een andere manier. Mensen vragen naar mijn reis en soms word ik daar zenuwachtig van. ‘Wat ga je doen?’ ‘Waar ga je heen?’ ‘Hoe ga je je huur betalen?’

Ik voel soms de druk dat mijn reis goed moet zijn. Sociale media versterkt dat. Daar laat iedereen zien hoe ‘perfect’ hun reizen zijn. Gelukkig kan ik het een beetje relativeren. Zij slapen ook wel eens op een kut matras of moeten koud douchen in hun hostel. Alleen posten ze dat niet op sociale media."

Ontsnappen uit je hoofd

Jim koppelt zijn prestaties vaak aan zijn eigenwaarde. "Als ik een dag niks doe, voel ik me nutteloos. Zodra ik gestrest ben, ga ik prestatiegericht denken en wil ik voldoen aan verwachtingen van anderen."

Gelukkig kan Jim af en toe daaraan ontsnappen. "Ik sport veel. In mijn hoofd leg ik mezelf van alles op, en dan is er opeens ruimte om ook aan leuke dingen te denken. Nu ik gestopt ben met werken en studeren, voel ik me sinds lange tijd beter. Ik kan iedereen aanraden om een tijdje te focussen op jezelf en wat jij wil, in plaats van wat je ouders of de maatschappij willen."

#openup-week

Dit jaar is van 11 t/m 16 oktober de zesde editie van de #openup-week. Dit is een themaweek bij 3FM op initiatief van omroep HUMAN en MIND. Tijdens de #openup-week besteden we dit jaar, samen met artiest Naaz, aandacht aan mentale weerbaarheid. Want: hoe ga je om met tegenslagen en blijf je mentaal in balans? Check alle verhalen via 3FM.nl/openup.

Chill, je moet al zoveel challenge

Vanaf 17 oktober kun je meedoen aan de Chill, je moet al zoveel challenge van MIND én iedere week luisteren naar een nieuwe podcast met (bekende) presentatoren, artiesten en influencers. Meld je hier aan!