Julia (28) laat op Lowlands zien wat Facebook allemaal van je weet

Een paar minuten lopen van de Alpha-tent vind je Lowlands Science. Een plek waar wetenschap toegankelijk wordt gemaakt voor festivalbezoekers, en waar ook jij kan meedoen aan experimenten.

Achter de steigers vol gekke objecten, vind je de kleine tenten met verschillende projecten. Zo ook het interactieve kunstproject “Dear data, how do you decide my future?” van kunstenaar Julia Janssen (28).

Het is er propvol, tientallen festivalbezoekers wurmen zich langs de koningsblauwe stellingkasten vol pingpongballetjes. Op elk balletje staat een tekst, de bezoekers draaien driftig aan de balletjes om die tekst te lezen. "Haha, Tinder," horen we een meisje gniffelen terwijl ze haar vriend aantikt. Achterin de tent staan twee grote schermen waar groepen mensen spelletjes op lijken te spelen.

Aan het einde van de tent treffen we Julia. “Wil je een tatoeage?”, vraagt ze een jongen die net de tent uit wil lopen. “Uhhh ja,” antwoordt de jongen verdwaasd: het is dag drie van Lowlandse. “Oke! Ken je je me wel of niet?” “Niet, zeker niet,” zegt hij lachend. Julia plakt de tatoeage met de tekst I don't know Julia, do you? op zijn arm en wenst hem een fijne dag. Tijd voor onze rondleiding!

Hey Julia! Kun je me vertellen hoe dit project is begonnen?

"Deze hele ruimte gaat over hoe algoritmes besluiten wat ze mij laten zien op sociale media, reclame balken, YouTube en diverse andere plekken op het internet. Ik begon deze installatie door een dataverzoek te doen bij Meta. Dat is het moederbedrijf van Facebook, maar ook van Instagram en WhatsApp. Ik wilde weten hoe ze een advertentieprofiel over mij maken.

Facebook wist 114 eigenschappen aan mij toe te kennen. Daartussen zaten hele gekke woorden, maar ook hele duidelijke termen die kloppen. Vreemd, want ik gebruik Facebook eigenlijk al heel lang niet meer. Zo kwam ik er dus achter dat ze eigenlijk allemaal verschillende manieren hebben om data over mij te verzamelen."

Maar als je Facebook niet zo veel meer gebruikt, hoe weten ze dan toch zo veel?

"Ze kopen bijvoorbeeld bedrijven op, zoals Instagram en WhatsApp. Maar wat ze ook vaak doen is 'inloggen met Facebook' aanbieden, bij apps en websites. Dat bieden ze dan aan als 'handige service', maar voor Meta is het vooral heel handig om veel data over je te verzamelen.

Ik heb bijvoorbeeld ooit bij het aanmaken van mijn Spotify-account ingeloggend via mijn Facebook-account. Heel stom, nooit meer doen, haha. Maar goed, daardoor heeft Facebook dus ook al mijn Spotify-data: 10.000 nummers die ik voor het laatst streamde. Maar ook de 'mood profiles' die Spotify aanmaakt op de basis van de muziek die je luistert. Als je veel in d-mineur luistert, of muziek met zielige teksten, maken ze een voorspelling over de emoties die je de laatste tijd hebt.

Bovendien plaatst Facebook op sommige websites ook de tracking-pixel. Dat is een beetje technisch, maar het is iets dat websites kunnen plaatsen zonder dat jij daar toestemming voor geeft en waarmee ze dus wel jouw data kunnen opslaan. Een app die ik gebruikte waar zo’n pixel ingebouwd was, was dating-app Bumble."

En zien we dan hier alle data die Facebook dus van jou heeft?

"Haha, nee. Dat zou zoveel zijn, dat zou hier niet passen! Bij Instagram kreeg ik bijvoorbeeld 186 mapjes met verschillende type data binnen. Maar zelfs bij de dating app Bumble, waar ik maar negen mapjes binnenkreeg zou alle data te veel zijn om hier te laten zien. Ik heb hier dus een selectie gemaakt van mijn cookies, Instagram, Spotify en Bumble."

Welke data heb je dan van de dating-app op die pingpongballen geprint?

“Één van de mapjes van Bumble bestond uit elfduizend profielen die ik niet had geliked, maar die mij wel hadden geliked. Daarvan heb ik de print-robot de eerste vijftig op pingpongballen laten drukken. Je kunt ook lezen wat voor dingen ik naar mensen schreef op Bumble, best wel heftig dat dit gewoon bewaard wordt.”

Kan ik ergens ook een balletje met gênante data vinden?

"Ik merk wel dat mensen mijn Bumble-gesprekken heel interessant vinden, en dat voelt wel intiem, maar niet gênant. Wel zit er tussen één van mijn cookies Forum voor Democratie, blijkbaar heb ik ooit een keer hun website bezocht. Toen ik die zag dacht ik wel: wat moeten mensen wel niet van mij denken? Daarmee zie je wel hoe manipulatief data kan zijn, want je ziet niet de intentie waarmee ik websites heb bezocht. Als je GroenLinks en Forum ziet staan kun jij niet weten op welke partij ik nou uiteindelijk heb gestemd. Alle context valt weg."

Achterin de ruimte staan nog twee computerspellen waar we heen lopen. Julia, wat gaan we hier doen?

"Tijdens dit spel train je een AI (kunstmatige intelligentie, red.) om te begrijpen wat afbeeldingen betekenen. Je krijgt een afbeelding en twee categorieën te zien en jij moet bepalen welke categorie je op de afbeelding ziet. Mensen denken vaak dat AI een soort alwetend wezen is dat er nu ineens is en alles snapt. Dat is niet zo. AI wordt getraind door mensen die zwaar onderbetaald in fabriekscomplexen naar foto's kijken en moeten zeggen: 'Dit is een appel, dit is een peer, dit is een mens, dit is een hond, dit is een vuilnisbelt.' Precies zoals jij in dit spel gaat doen."

Hey maar Julia, hij vraagt nu van deze afbeelding van een plant of dat mannelijk of vrouwelijk is. Dat is toch supersubjectief?

"Precies! En dat is wat ik mensen wil laten zien. De trainingssystemen van die algoritmes zijn niet neutraal, en daardoor is de techniek ook niet neutraal."

Hoe kom je eigenlijk aan alle afbeeldingen in dit spel?

"Die komen weer uit een mapje van mijn Instagram-data. Daar stonden 300 foto's waar ik in anderhalve dag naar had gekeken. En dan bedoel ik dus echt gekeken, niet geliked, of op geklikt, maar gewoon dat ik even een paar seconden stil ben blijven hangen bij die afbeelding. Ik heb ze ook voor het tweede spel gebruikt."

Wat moet je bij het tweede scherm doen?

"Dit spel gaat door op het vorige. Waar je eerst moest categoriseren, moet je nu classificeren. Stel je voor, je hebt een bedrijf en je wil AI inzetten om de slimste persoon voor een baan aan te nemen. Wat stel je dan in om ‘slim’ te beoordelen? Is een bepaald IQ daarvoor belangrijk, een diploma of misschien een bepaald uiterlijk? Welke waarde je eraan hangt bepaalt voor een groot deel welke keuzes de kunstmatige intelligentie daarna maakt. Dat wil ik met dit spel laten zien.

Je krijgt negen afbeeldingen te zien, en één woord met een waarde als bijvoorbeeld mooi, slim, gezond, succesvol. Jij moet dan kiezen welke van de negen afbeeldingen het meest bij die waarde past."

Nouja! Nu laat hij me kiezen welke van deze mensen lelijk is. Volgens mij wil ik geen AI meer trainen.

"Weet je dat je in je dagelijks leven heel veel AI traint? Steeds als Google met reCAPTCHA je vraagt te bewijzen dat je geen robot bent, en je moet aanklikken welke foto een zebrapad laat zien, train je AI. Google kan namelijk aan je muis-bewegingen zien dat je geen robot bent, daar is het niet voor nodig. Het is een manier om hun algoritme te trainen. Ze wilden bijvoorbeeld weten wat gewoon een gekke vorm was, en wat een cijfer. In streetview in Google Maps vervormen de huisnummers heel erg, en dankzij jou weten ze nu wat een drie en wat een vijf is.”

Bij het einde van de tentoonstelling staan nog vier schermen. Ineens zien we de tekst "who is Walter" voorbij vliegen. Julia, waar kijken we nu naar en eh… Wie is Walter?

"Haha, ja nou dat vraag ik mij dus oprecht ook af! Want ik ken helemaal geen Walter en toch staat hij tussen die 114 eigenschappen die Facebook aan mij toekent. Bij dit laatste stuk ga ik met 'het algoritme' in gesprek. Zij hebben al die data van mij, maar kennen ze mij eigenlijk wel? En laat je mij zien wat ik wil zien? Of toon je wat je dénkt dat ik wil zien? Breng je me naar waar ik heen wil of ga ik naar waar jij wil dat ik heenga?

Daarom stel ik ook aan het einde de vraag aan mensen of ze denken dat ze mij nu kennen. Er lopen op Lowlands nu al meer dan duizend mensen met zo'n tattoo rond. De antwoorden zijn zo wisselend, maar dat is precies wat ik met deze installatie wil bereiken: dat mensen nadenken over de belangrijke en bepalende rol die dataverzameling in onze levens speelt."

Denk jij zelf dat we je kunnen kennen aan de hand van je data?

"Ik denk dat de mens daar te complex voor is. We zijn niet zo makkelijk in data te vangen. Al die bedrijven vangen wel een stukje van jouw identiteit, maar dat ben jij niet volledig als persoon. In de fysieke wereld switch ik makkelijk tussen tachtig rollen: het kleine zusje, de artiest, de festivalganger, de docent. Misschien denkt mijn Netflix wel dat ik een depressieve tiener ben, terwijl Bol.com denkt dat ik een huisvrouw van 40 jaar ben omdat ik daar dan alleen maar schoonmaakspullen koop. Maar je hebt niet de keus om te zeggen wat het nou werkelijk is wie je bent. En ik vraag me af wat de invloed daarvan is op mijn leven. Daarom vraag ik aan het einde dus ook aan iedereen of ze mij kennen of niet. Ondertussen lopen er al duizend mensen met zo'n tattoo hier op Lowlands"