Russische protestband Pussy Riot: "Vrijheid bestaat alleen als je er elke dag voor vecht"

Het busje waarmee Pussy Riot naar Haarlem komt voor hun optreden in de Patronaat is flink vertraagd. Gelukkig hebben twee leden (Diana Burkot en Maria 'Masha' Alyokhina) nog even tijd voor een kort interview voor hun optreden begint. De vrouwen zien er in eerste instantie niet uit als de punkprinsessen waar Poetin bang voor is, maar gewoon als twee dertigers, moe na een lange reis. Echter zien we de vurigheid in hun ogen bij elk woord dat ze uitspreken toenemen: hoewel ze Rusland ontvlucht zijn, is hun strijd nog in volle gang.

Wat gebeurde er in die kerk in 2012?

We starten ons interview door nog even terug te grijpen naar de presidentsverkiezingen in 2012 in Rusland. "Poetin kondigde eigenlijk aan dat hij voor de derde keer president ging worden, en veel mensen waren boos," zegt Maria. "Iedereen ging de straat op, maar het waren vooral mannen. Wij vonden het heel belangrijk dat er ook vrouwenstemmen te horen waren en we maakten muziek, dat was ook echt anders."

Gekleed in balaclava's en vrolijk gekleurde jurkjes, voerde Pussy Riot hun protestliederen op onverwachte locaties op. Zo ook in de grootste orthodoxe kerk van Moskou. "De geestelijke leider van de kerk, Patriarch Kirill van Moskou, begon zich te mengen in de presidentiële verkiezingen en noemde Poetins presidentschap iets heiligs voor Rusland."

Als protest zong Pussy Riot "Heilige maagd Maria, verlos ons van Poetin." Hierna werden drie van de leden gearresteerd. Artiesten als Madonna, Sting en The Red Hot Chili Peppers spraken zich uit tegen deze arrestatie, maar dit mocht niet baten. De leden van Pussy Riot zaten twee jaar lang in een strafkamp.

"Met een like op Insta kun je al in de gevangenis belanden"

"Ik denk dat het overduidelijk is dat Rusland niet vrij is," antwoordt Maria wanneer we haar vragen of ze aan de 3FM-luisteraars kan uitleggen waarom Rusland niet vrij is. "Zeker sinds de oorlog met Oekraïne. Die je overigens niet 'oorlog' mag noemen volgens Poetin, maar 'een speciale militaire operatie'. Als je het een oorlog noemt, kun je acht jaar in de gevangenis belanden voor het verspreiden van nepnieuws."

"Het simpelste voorbeeld van onvrijheid," vult Diana haar aan, "Is dat je al de gevangenis in kunt gaan als je een 'like' geeft op Instagram. Het liken van extremistische organisaties is strafbaar, en een feministische organisatie wordt al als extremistisch gezien."

Vrouwenrechten in Rusland

Vooral voor vrouwen en LHBTI+ers is het in Rusland volgens Diana en Maria niet veilig. "Er is een groot probleem met huiselijk geweld sinds het in 2017 geen misdrijf meer is," legt Diana uit. "Veel vrouwen zitten in de gevangenis omdat ze zich hebben geprobeerd te verdedigen tegen hun man."

Hierna stapelen de vrouwen het ene schokkende verhaal na het andere op over de Noord-Kaukasus, een gebied waar meerdere Russische regio's zoals Tsjetsjenië en Dagestan bijhoren. Zo kunnen vrouwen daar alleen een abortus krijgen als ze een handtekening van een priester en andere belangrijke mensen hebben. Worden vrouwen die geen maagd meer zijn wanneer ze gaan trouwen, of 'nog erger' lesbisch zijn, gedood uit 'eerwraak' en vertellen ze over vrouwenbesnijdenis.

"Muziek in de gevangenis?"

De show van Pussy Riot vanavond in Haarlem heet 'Riot Days'. Vernoemd naar het boek dat Maria schreef over haar tijd in het strafkamp waar ze voor haar actie in 2012 twee jaar in belanden.

Omdat de meiden zich moeten gaan voorbereiden op de show, mogen we nog even met ze meelopen naar de kleedkamer. Terwijl Maria haar make-up staat te doen, vragen we of er eigenlijk ook muziek was in het strafkamp. "Muziek in een gevangenis?" Diana kijkt verbaasd onze kant op. "Ja, ja, er was wel muziek hoor," zegt Maria terwijl ze nog wat poeder op haar gezicht smeert. "Wil je weten wat voor domme muziek mensen in de gevangenis luisteren?"

Nou, we willen eigenlijk vooral weten naar wat voor muziek jij luisterde, en wat die muziek met je deed. Ineens verschijnt er een glimlach op haar gezicht. "Het was me gelukt om een radio en cassettebandjes naar binnen te smokkelen. Op die bandjes stond muziek van singer-songwriters die in de jaren 70 tegen het Russische regime streden, tegen de Sovjet-Unie," Maria, die zichtbaar met haar gedachten even terug is in het strafkamp, sluit haar verhaal af met: "Ik moest er door glimlachen, soms" terwijl er een opstandige glinstering in haar ogen verschijnt.

"Mijn vader stemt ook op Poetin"

Pussy Riot draagt de show van vanavond op aan Aleksej Navalny, die onlangs overleed. Navalny was de grootste tegenstander voor Poetin en veel mensen, waaronder onze demissionair minister-president Rutte houden Rusland verantwoordelijk voor zijn dood.

Aan het einde van hun voorstelling draagt Maria een shirt met "I stand with Oekraïne", en vertellen ze dat de helft van de inkomsten van de show gaan naar een kinderziekenhuis in Oekraïne.

Diana heeft het moeilijk met de oorlog die haar land is begonnen. "Ik ben half Oekraïens, mijn vader komt daar vandaan, maar door mijn Russische paspoort kan ik daar niet heen. Ik vind het soms best moeilijk om gewoon vrolijk te zijn als ik al het nieuws volg. Het is ook zo complex: zelfs mijn Oekraïense vader steunt Poetin."

Diana valt even stil. Ze lijkt zich machteloos te voelen over dat schrille contrast. Dan herpakt ze zich: "Het is gewoon belangrijk dat mensen beseffen dat er niet 'ergens wat mensen doodgaan'. Mensen gaan nú dood! En dat is verschrikkelijk. Met deze show heb ik in ieder geval het gevoel dat ik iets doe."

Het publiek

Terwijl we voor de show vooral Nederlands en hier en daar wat Engels hoorde, zien we tijdens de show in het publiek ineens een jonge vrouw die soms zachtjes in het Russisch meezingt met Pussy Riot. Olga (29) is Russisch maar woont in Amsterdam. "Ik steun hun werk al jaren en ik vind het geweldig dat ze deze show in Europa opvoeren en Nederland dit verhaal over Rusland leren kennen," vertelt Olga.

"Het is zo ontroerend voor mij om mijn eigen taal te horen in woorden waar ik het mee eens ben. Ik maak zelf ook feministisch werk over Rusland als theatermaker, het raakte me vanavond om dit te zien. Vooral toen ze zeiden dat je elke dag voor je vrijheid moet vechten."

Actievoeren met je viool

Aan het einde van de show spreken we met Alina, een van de nieuwste leden van de band. Vlak voor het optreden had ze nog een paniekaanval. "Er zit best wel wat trauma rondom mijn muziekinstrument," legt ze me uit. "Rusland is een patriarchaal land, waar mannen de baas zijn over vrouwen, en ik groeide op in een typisch Russisch gezin. Ze wilden een goede opleiding voor een meisje, dus stuurden ze mij naar het Conservatorium van Moskou, vernoemd naar Tsjaikovski."

De klassieke manier van viool spelen passte niet bij Alina. Ze wilde alternatieve muziek maken, iets wat bij haar docenten volstrekt niet mocht. "Het is een school vol geweld. Leraren sloegen je als je het niet op hun manier deed, je moest een soort slaaf zijn."

Nu is ze lid van Pussy Riot en mag ze muziek maken op elke manier die ze wil. "Ik was bevriend met Alexey Navalny, dus ergens voelde lid worden van Pussy Riot heel logisch. Het is bevrijdend om als vrouw boos te mogen zijn op het podium. Ik ontwikkel ook steeds meer als muzikant. Het is voor mij belangrijk om viool te spelen op mijn manier, dus de manier die mijn docenten op het conservatorium niet goed vonden. Vioolspelen is dan, ondanks al het trauma, mijn manier van in opstand komen."

Vecht elke dag voor je vrijheid

Elke avond dat Pussy Riot hun show opvoert, roept Maria het weer op het podium: "Vrijheid bestaat alleen als je er elke dag voor vecht!" Met Bevrijdingsdag voor de deur en meerdere oorlogen in de wereld voel je dat de boodschap in de zaal aankomt.

Diana wil graag voor Bevrijdingsdag meegeven dat we ook naar ons eigen land moeten blijven kijken. "Op een of andere manier denken mensen dat de verschrikkelijke dingen die in Rusland gebeuren niet in hun eigen land kunnen gebeuren. Ik denk dat dat een grote fout is."

Volgens haar was het tien jaar geleden echt heel anders in Rusland. "Het is wel duidelijk dat je in tien jaar tijd van 'een soort van'-democratie naar een verschrikkelijk totalitair regime kunt gaan."

Nog geen plannen op 5 mei?

Op Bevrijdingsdag staan ambassadeur van de vrijheid Son Mieux en Pussy Riot-lid Diana samen op de podia door heel Nederland. Ze treden daar onder andere op met deze prachtige bewerking van het Son Mieux nummer 'Feels'.