"Ik zing Oekraïens om te laten zien dat Rusland mij en mijn volk niet klein krijgt"

We ontmoeten koorleden Antonia en Dilshad (37) in hun repetitieruimte in de theaterzaal van Het Wilde Westen in Utrecht. Duniya, de naam van het koor, betekent 'wereld'. En dat valt gelijk op wanneer je de meer dan vijftig koorleden, bestaand uit 22 nationaliteiten, samen ziet oefenen. Veel muren zijn wat grijs en er hangen zwarte doeken, maar de leden brengen kleur, warmte en een bepaald soort energie waardoor je als buitenstaander mee wil zingen.

De koorleden delen elkaars cultureel erfgoed door te zingen in diverse talen, als een eerbetoon aan hun afkomst. Zo zingt Antonia graag het Oekraïense nummer 'Chervona Ruta'. "De componist, Volodymyr Ivasyuk, werd vermoord door de Sovjets, zoals in die tijd wel vaker gebeurde bij kritische Oekraïense schrijvers en muzikanten," vertelt Antonia. "Maar muziek kan je niet doden. Als ik dit nummer zing, voelt het als een overwinning. Dat Rusland mij en mijn volk niet klein krijgt.

Vreugde opgeslokt

In april 2022, net nadat de oorlog in Oekraïne was begonnen, vlucht Antonia naar Nederland. "Ik vond het zwaar om mijn leven hier op te bouwen. Waar moest ik beginnen? Hoewel ik technisch gezien in een veilig land was, bleef ik in een overlevingsmodus hangen. Soms wist ik niet eens waar ik die nacht zou slapen. Ik trok van de ene plek naar de andere, altijd met een koffer in mijn hand."

Het voelt enigszins paradoxaal om in de repetitieruimte, een warme plek waar iedereen elkaar continue omhelst of een knijpje geeft in de schouder, te praten over oorlog. "Zelfs wanneer ik me even veilig voelde, werd ik al snel weer overmand door de pijn, angst en verdriet van de oorlog," vertelt Antonia.

"Ik bleef achter met gevoelens van slachtofferschap en schuld omdat ik mijn dierbaren had verlaten. Elke dag stierven - en nog steeds sterven - mijn mede-Oekraïners. Ik was altijd bang dat mijn familie na de nachtelijke beschietingen niet meer wakker werden, mijn broer zou omkomen in het leger. Hoe kan ik met die kennis genieten van het leven? Mijn recht op vreugde was opgeslokt."

Enge monsters

Dilshad (37) is op zijn best als hij het Midden-Oosterse peervormige snaarinstrument Oed bespeelt. Er staan geen schijnwerpers aan, maar zijn gezicht licht op wanneer hij zijn vingers over de snaren laat glijden. In 2018 kwam hij vanuit Syrië, via Turkije, naar Nederland. Gedurende de zes jaar dat hij als vluchteling in Nederland verbleef, heeft hij in zes AZC's gewoond.

"Ik wilde zo graag een leven opbouwen in Nederland: een huis en werken," vertelt Dilshad. “Als je denkt veilig te zijn, merk je pas dat je jarenlang in een donker hol hebt geleefd. Langzaam gaat eindelijk het licht aan en zie je opeens al die enge monsters, de opgespaarde trauma’s uit Syrië en Turkije. Ik zat zo vast in het verleden, in de onveiligheid, in de angst en trauma’s dat ik niet kon werken, vrienden kon maken, leuke dingen kon doen."

Tekst gaat verder na afbeelding

"Als ik zing, voel ik dat mijn stem sterker wordt"

Bij Koor Duniya vond Dilshad zingeving en hoop. "Voor het eerst voelde ik me ergens thuis," zegt Dilshad glimlachend. Hij zingt de bas, de lage stem in het koor. Als hij met zijn medekoorgenoten zingt, voel je soms een lichte trilling door de grond. Ze willen gehoord worden, iets wat voor Dilshad vroeger anders was.

"Als ik zing met het koor, voel ik dat mijn stem sterker wordt. In Syrië en Turkije leefde ik jarenlang in angst vanwege de onderdrukking van mijn Koerdische volk. Probeerde je jezelf te zijn? Dan werd dat met geweld kortgeslagen. Hier in Nederland kan ik eindelijk zonder angst zingen. Dat heeft me veranderd in de persoon die ik altijd wilde zijn: vrij.

Die vrijheid voelt Dilshad voornamelijk als hij het Koerdische nummer ‘Mirkut’ zingt, wat gaat over een gemeenschap die samen hard werkt om brood te bakken en het vervolgens onder elkaar te verdelen. "Soms schreeuw ik die woorden met heel mijn hart. Dan voel ik dat de pijn eruit moet en de vrijheid binnenstroomt. Niks kan mij nog tegenhouden."

Startpunt mentale herstel

Antonia is niet iemand die graag op de voorgrond staat, maar wanneer ze zingt, kan je niet stoppen met kijken. Zelf lijkt ze het niet door te hebben en kijkt ze vooral lieflijk naar haar koorleden. "Dat een deel van de koorleden gevlucht zijn, maakt het ook voor mij een veilige plek. Ik hoef mijn vluchtsituatie niet uit te leggen, mij geen zorgen te maken of deze mensen negatief zijn over vluchtelingen.

Koor Duniya was het startpunt van mijn mentale herstel. In januari 2023 sloot ik me bij Koor Duniya aan, en ik zie hen als het startpunt van mijn mentale herstel. Het begin van het opbouwen van een gelukkig bestaan, zoals mijn dierbaren graag voor mij hadden gewild. Als ik vastzit in mijn hoofd, kloppen de koorleden zo hard dat de negatieve gedachten voor even verdwijnen. Door dit koor zie ik weer de vrolijke kant van mezelf, en ik heb haar gemist."

Tekst gaat verder na afbeelding

‘Hier is mijn huis’

Er is één Nederlands nummer dat het koor vaak zingt en erg dierbaar is voor Antonia en Dilshad: ‘Hier’ van Stef Bos en Fernando Lameirinhas. Samen zingen ze, lachend: “Hier, hier is mijn huis. Hier in jouw armen vind ik wat ik heb verloren. Want ik woon niet waar ik ben geboren.”

Dan is Antonia even stil, ze lijkt in gedachten verzonken te zijn. "Het is een prachtig nummer, maar ook confronterend," zegt Antonia zachtjes. "Je wordt geconfronteerd met je trauma, het missen van verbinding met anderen. Aan het einde van het nummer zingen we allemaal één zin in onze eigen taal. Iets wat je intens voelt. Ik zing altijd: ‘My love, Kyiv, I miss you.’ De eerste keren kon ik het alleen maar huilend zingen."

Veilige thuishaven

Dilshad raakt Antonia’s schouder licht aan. “‘Hier’ beschrijft hoe misplaatst en verloren je je als vluchteling kunt voelen. De tekst, ‘Er schuilt een vreemdeling in mij die ergens thuis zou willen horen’, gaat over mij. Dit lied geeft mij een stem. Aan het einde van het nummer zing ik altijd: ‘Waar is mijn thuis? En wat is een thuis?’ Gelukkig heb ik een veilige thuishaven gevonden in Nederland. Sinds drie maanden heb ik een Nederlands paspoort gekregen. Ik ben uit de onrust en onveiligheid gekomen en voel nu rust. Ik weet dat ik altijd terug kan naar het land waar ik veilig ben. Ik heb nooit zo’n plek gehad en ik ben daar onwijs dankbaar voor."

Antonia wrijft zachtjes over Dilshads schouder. Een glimlach siert beide gezichten terwijl ze elkaar aankijken. De vreugde van Dilshad lijkt tastbaar, even erkend door Antonia. Dan vervolgt ze met een reflectie: "Ik vind het idee dat naar voren komt in het lied, dat thuis niet per se de plek is waar je bent geboren, maar waar je ziel, je hart, en je familie zijn, prachtig."