Synesthesie: hoe je muziek in kleur kunt zien

Wat is synesthesie?

In Nederland heeft 2 tot 4% van de bevolking een bepaalde vorm van synesthesie, het fenomeen waarbij mensen hun zintuigen 'mixen'. Bepaalde prikkels die je binnenkrijgt leiden tot extra zintuiglijke ervaringen, die er eigenlijk niet zijn en die andere mensen dus ook niet kunnen waarnemen.

Synesthesie komt in heel veel vormen en maten. Tessa: "Het kan dus zijn dat iemand die een tekst leest de letters in bepaalde kleuren ziet, maar ook dat hij of zij de smaak van iemands stem kan proeven of juist muziek naar kleuren kan vertalen." Ook bestaat er de zogenoemde spiegelaanraking. Daarbij voel je ook pijn of aanraking op je eigen lichaam als je ziet dat iemand anders pijn heeft of aangeraakt wordt. Het mag duidelijk zijn: synesthesie is héél breed. In dit artikel focussen we op de variant waarin mensen muziek als kleur zien.

Hoe het werkt

Er is nog geen 100% duidelijkheid over hoe synesthesie ontstaat. Voor elke soort zintuiglijke waarneming heeft je brein een eigen gebied, waartussen verbindingen bestaan. Eén verklaring is dat synesthesie ontstaat doordat die hersenverbindingen simpelweg op een andere manier gebruikt worden.

Een andere verklaring is dat iemand met synesthesie veel meer hersenverbindingen heeft dan een mens met een 'normaal' brein. Hier gaat men er vanuit dat iedereen die verbindingen heeft als ze geboren worden, maar ze verdwijnen naarmate je ouder wordt. Bij een synestheet blijven er dan bovengemiddeld veel verbindingen intact, waardoor een waarneming via je oor ineens ook een waarneming van je oog kan zijn. En dan kan een geluid dus ook een kleur hebben.

Waar zie je die kleuren dan?

Synestheten kunnen die kleuren op twee manieren zien. De een ziet het daadwerkelijk voor zich (als zij naar een a4'tje vol zwarte tekst kijken, zien zij alle letters met een specifieke kleur) en de ander ervaart het in zijn of haar hoofd.

Tessa: "Bij de tweede groep is het inbeelding. Als jij nu denkt aan een witte zeilboot op een oceaan, zie je het voor je maar heeft het geen echte plek in de ruimte waar je je bevindt. Het 'zweeft' rond in je hoofd, als een soort herinnering."

Billie, Pharrell & Lorde

Billie Eilish opende een tentoonstelling waarin elke kamer voor een van de liedjes van haar debuutalbum staat. Elke kamer heeft een eigen kleur, temperatuur, geur, textuur, vorm en cijfer, net zoals alles in haar hoofd. Billie: "I have incredibly intense synesthesia that plays a roll in every aspect of my life and is the reason I create what I create. Every room in the space is made for you to experience it the way I do."

Pharrell geeft aan dat zijn toekomst als artiest zonder synesthesie misschien wel op losse schroeven zou staan. "It's my only reference for understanding. The ability to see and feel this way was a gift given to me that I did not have to have. If it was taken from me, I’m not sure that I could make music. I wouldn’t be able to keep up with it. I wouldn’t have a measure to understand."

Lorde maakte haar album Melodrama volledig aan de hand van haar synesthesie. Ze had een muur vol lyrics, aantekeningen en kleuren die de basis van het album vormden. Elke track had een eigen kleur met daarin verschillende tinten die de sfeer en teksten verder toelichtten. Als het album naar haar mening 'te rood' werd, paste ze net zo lang nummers aan tot ze de balans zag die ze wilde.

De kunstwereld doet ook mee

Volgens sommige onderzoeken komt synesthesie relatief een stuk vaker voor bij mensen met creatieve beroepen. Tessa: "Als je naar een kunstacademie gaat is de kans dat je mensen met synesthesie tegen het lijf loopt wel een stuk groter (7%) dan op een normale universiteit (2%)."

Iemand die ook muziek-kleur synesthesie heeft is de Amerikaanse kunstenares Melissa McCracken. Zij schildert vanuit haar synesthesie en doet dat soms ook met muziek. Hieronder zie je bijvoorbeeld 'Life On Mars' van David Bowie. In een gesprek met Broadly vertelt Melissa hoe zij haar muzikale synesthesie vertaalt naar een doek.

"Een liedje ziet er niet altijd precies hetzelfde uit, het hangt er vanaf waar ik me op focus. Als ik ineens let op een baslijn die me nog nooit is opgevallen, kan het zijn dat daardoor het schilderij ook mee verandert. En als iemand anders met synesthesie hetzelfde liedje schildert, ziet het er vaak juist totaal anders uit! Het is echt heel persoonlijk hoe je een nummer voor je ziet."

En hoe zit het dan met genres? Zijn daar wel overeenkomsten in te vinden? Melissa denkt van wel: "Expressieve muziek zoals funk is veel kleurrijker. Alle instrumenten, melodieën en ritmes creëren een sterk kleur-intensief effect. Gitaren zijn vaak goud en gebogen, piano's zijn meer marmer. Ik schilder nooit countryliedjes, die zijn saai gedempt bruin."

Tessa denkt dat er wel een algemene trend te zien is in hoe liedjes ervaren worden, maar dat ligt vooral aan de toonhoogte. "Dat is een algemene associatie die zowel mensen mét als zonder synesthesie hebben: hoe hoger de toon is, hoe lichter de kleur wordt. Maar ik heb ook wel een aantal mensen gesproken die bepaalde kleuren hadden voor specifieke instrumenten of klanken."

De voor- en nadelen

Mensen met synesthesie kunnen soms een paar positieve bijkomstigheden merken. Als je letters in bepaalde kleuren ziet, kan dit ervoor zorgen dat je geheugen anders werkt en dat je telefoonnummers veel beter kunt onthouden. Daarnaast kan het zijn dat je kleine verschillen in kleur of aanraking beter van elkaar kunt onderscheiden.

Negatieve gevolgen zijn er ook. Met name mensen die meerdere synesthesie-varianten hebben, raken wel eens overprikkeld. Tessa: "Alle prikkels die je binnenkrijgt nemen een extra ervaring met zich mee. Je kan je voorstellen dat het heel vermoeiend is als jij bij bepaalde geluiden een smaak in je mond krijgt en dan óók nog dingen in extra kleuren ziet."

Kun je er ook vanaf komen?

Stel nou dat je die synesthesie helemaal zat bent en er vanaf wilt. Kan dat? Tessa: "Ik krijg weleens verzoeken van ouders wiens kind op school vastloopt bij wiskunde, omdat ze teveel kleuren of andere dingen ernaast zien. Maar het is lastig, synesthesie zit echt in je brein. Het is moeilijk uit te zetten. Er zijn wel studies geweest waarin er een verband was tussen het langdurig gebruiken van medicatie en vermindering van de synesthesie, maar dat is zeldzaam. Een aparte behandeling zal niet snel gebeuren, daarvoor moet iemand echt hele heftige klachten hebben."

Uniek

Synesthesie is en blijft iets wat voor veel mensen lastig te begrijpen valt. Tessa: "Het is ook voor iedereen uniek. Er is zelfs tussen verschillende synestheten geen overeenstemming over welke dag van de week nou welke kleur heeft, haha. Daar zijn onderling hele discussies over!"

Mocht je zelf nou denken dat je een vorm van synesthesie hebt, dan is er de app SynQuiz of gno.mpi.nl om het te testen!

Meer lezen?

>> Krijg je echt pijn van teveel scrollen op je telefoon?
>> Dit is waarom je steeds vaker gratis albums bij merchandise krijgt
>> Dit is hoe een muziektolk concerten vertaalt voor dove fans