Waarom de politie niet-witte Nederlanders vaker staande houdt

Wat is etnisch profileren en wanneer komt dit voor?

“Etnisch profileren vindt plaats als de politie uitgaat van uiterlijke kenmerken in plaats van verdacht gedrag. Het komt vooral voor bij proactieve controles, maar ook bij ander politiewerk. Etnisch profileren is het gevolg van risico- en daderprofielen (een omschrijving van hoe een ‘typische dader’ eruit ziet), vooroordelen bij zowel burgers als politiemensen en het verkeerd interpreteren van misdaadcijfers."

Verkeerd interpreteren van misdaadcijfers? Hoe zit dat?

“Mensen met verschillende niet-westerse migratieachtergronden vormen samen de helft van de gevangenispopulatie. Zij zijn dus flink oververtegenwoordigd, want in Nederland heeft dertien procent van de mensen een niet-westerse migratieachtergrond. De vraag waar het in de kern om draait, als het gaat om etnisch profileren, is: moet je mensen vaker controleren omdat ze tot een groep behoren die oververtegenwoordigd is in de misdaadstatistieken?

Premier Mark Rutte beantwoordt deze vraag met ‘nee’. Hij zei in de Tweede Kamer: “Voor mij als liberaal en lid van deze samenleving is het cruciaal dat we mensen altijd op hun individuele gedrag beoordelen en nooit op de groep waartoe zij behoren.”

De politie beantwoordt deze vraag ook met ‘nee’. Sinds december 2017 is er een beleid waarin staat dat dit niet mag. Volgens dit beleid mogen agenten iemand niet controleren omdat hij of zij (op het oog) tot een groep behoort die oververtegenwoordigd is in de misdaadstatistiek of omdat hij of zij alleen vanwege het uiterlijk ‘niet thuishoort’ in een buurt.

Simpel gezegd: je bent niet verantwoordelijk voor het gedrag van anderen die er net zo uitzien als jij. Wetshandhavers moeten kijken naar gedrag, niet naar uiterlijk.”

(Jair Schalkwijk van Controle Alt Delete)

Hoe komt het dat mensen met een migratieachtergrond oververtegenwoordigd zijn in de misdaadstatistieken?

“Dat komt mede doordat agenten de misdaadstatistieken gebruiken bij hun overweging om iemand te controleren. Agenten houden niet-witte Nederlanders sneller aan, voor bijvoorbeeld een controle, dan witte Nederlanders. Daardoor worden automatisch meer mensen met een migratieachtergrond beschuldigd.

In een column van de Volkskrant leggen ze dat goed uit. Stel groep A is verantwoordelijk voor 51 procent van de misdaad en groep B voor 49 procent. Groep A is dan in de meerderheid. Als de politie groep A meer controleert, ontdekken ze ook meer strafbare feiten dan uit de minder gecontroleerde groep B. Hierdoor worden de statistieken alleen maar nog schever.

Bovendien blijkt uit onderzoek dat jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond en autochtone jongeren even vaak zelf aangeven dat ze een strafbaar feit hebben gepleegd. In dit onderzoek zetten ze politieregistraties en zelfgerapporteerde criminaliteit naast elkaar. Jongeren met een niet-westerse achtergrond worden wel veel vaker als verdacht aangemerkt door de politie. Ten opzichte van autochtone jongeren is de kans dat Marokkaans-Nederlandse jongeren in het herkenningssysteem van de politie staan zelfs 8,4 keer zo groot.

Ook hebben wij recent een onderzoek in Amsterdam gedaan naar etnisch profileren. Daarbij keken we ook naar hoe vaak een door de politie geïnitieerd contact leidde tot een boete of een arrestatie. We zagen dat bij jongeren met en zonder migratieachtergrond het 'vangstpercentage' even hoog was. Dat betekent dat zij even vaak een boete kregen, gewaarschuwd werden of mee moesten naar het bureau nadat de politie ze aansprak. Deze uitkomst laat zien dat het disproportioneel vaak controleren van jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond niet oké is. Deze jongeren zijn, volgens deze resultaten, namelijk niet vaker crimineel.”

Wat kan de politie doen aan etnisch profileren?

“De politie heeft in 2017 beleid gemaakt tegen etnisch profileren, maar toch vinden veel agenten dat je wél iemand mag stoppen omdat diegene tot een groep behoort die oververtegenwoordigd is in de misdaadstatistieken. Leidinggevenden binnen de politie zijn hiervan op de hoogte, maar ondernemen onvoldoende actie.

Ook bestaat er in Nederland geen data over de omvang van etnisch profileren. Dat komt omdat de politie de meeste politiecontroles niet vastlegt in het systeem. Daardoor kunnen onderzoekers geen beeld krijgen van hoeveel controles de politie uitvoert, wie er gecontroleerd worden en wat dit oplevert. Het probleem is: als er geen inzicht in is in dit politiewerk op straat, kan de politie nooit meten of etnisch profileren afneemt, of zelfs toeneemt.

Controle Alt Delete vindt dat de overheid verantwoordelijk is om politiecontacten systematisch te monitoren. Daar heeft de politie ook een app voor ontwikkeld, waarin ze onder andere kunnen zien of iemand al vaker gestopt is voor een controle. Maar het is onduidelijk wanneer de app wordt geïntroduceerd en of gebruik verplicht wordt.”

Wat zijn de gevolgen van etnisch profileren voor hen die telkens aangehouden worden?

“Het geeft mensen het gevoel dat de politie er niet voor hen is. Het maakt mensen boos, verdrietig en onzeker. Iedereen die dit leest en dit niet herkent, raden we aan om de film Verdacht te kijken. In deze documentaire doen Nederlanders verslag van hun soms bizarre en heftige ervaringen met de politie. De een vertelt hoe hij is uitgemaakt voor aapje en een ander vertelt hoe zijn broek door collega-agenten van zijn lijf getrokken wordt.”

Wat kun je het beste doen als je te maken krijgt met etnisch profileren?

“Wij raden mensen aan een klacht in te dienen, aangifte te doen of op een andere manier je verhaal te vertellen. Wij helpen daar graag bij. Op de site van Controle Alt Delete kun je een melding maken, wij nemen dan contact met je op en kijken op welke manier we je bij kunnen staan. Ook is het belangrijk om je rechten te kennen. Dit kun je leren door een game op onze site te spelen waarbij je kan oefenen met een staande houding door de politie.”