Van Hang Youth tot Sophie Straat: deze artiesten maken protestmuziek

Een protestzangeres van deze tijd is Sophie Straat. Ze brak in 2021 door met haar nummer 'Tweede Kamer', waarmee ze meer mensen wilde aansporen om op vrouwen te stemmen. Sindsdien heeft Sophie niet stilgezeten en maakt ze muziek over alles wat haar verontwaardigt of boos maakt: te weinig vrouwen in de Tweede Kamer, discriminatie en de monarchie.

"Ik merkte dat ik me heel goed kon uitdrukken met muziek," vertelt Sophie aan 3FM HUMAN. "Mensen gingen naar mijn boodschap luisteren. Ik heb in een onderzoek gelezen dat mensen drie seconden bij een kunstwerk stilstaan voordat ze verder lopen. Met een lied neem je mensen echt mee in je verhaal. En op het moment dat zij meezingen, ben ik hen aan het overtuigen."

Sophie begint te lachen. "Ze herhalen letterlijk mijn woorden, dus eigenlijk is het gewoon manipulatie."

Protestmuziek over Gaza

De oorlog in Gaza houdt Sophie continue bezig: "Als ik liedjes wil schrijven over andere onderwerpen denk ik: niks is meer belangrijk. Het is fucking oorlog."

In oktober viel Hamas Israël aan, wat leidde tot de huidige oorlog. Israël wil Hamas 'totaal vernietigen,' maar hierbij vallen veel onschuldige Palestijnse burgerslachtoffers. Volgens de Verenigde Naties staat het dodental op 36.000 Palestijnen. Dit leidt tot veel woede en protest over de hele wereld, waarbij massaal wordt opgeroepen tot een staakt-het-vuren. Sophie Straat bereidt het Protestfest voor, een ode aan protesteren. Daar treden verschillende protestartiesten uit Sophies kring op. Alle opbrengsten gaan naar het Palestina Fonds.

3FM HUMAN ging bij Sophie op bezoek en kreeg een intiem kijkje in de keuken van haar schrijfproces en besprak met haar de voorbereidingen voor Protestfest👇

Hedendaagse protestartiesten halen vaak inspiratie uit de protestliederen van vroeger. Sophie Straat bewondert de Zangeres Zonder Naam, zoals ze ook zingt in haar lied 'Smartlap is niet dood'. Zo zingt Sophie: 'De Zangeres Zonder Naam heeft zo veel voor ons gedaan, nu staan we waar we staan en we zullen verder gaan.' Zangeres Zonder Naam bracht in 1977 Luister Anita uit, een nummer tegen homodiscriminatie, gericht tegen de campagne van de Amerikaanse anti-homoactivist Anita Bryant.

Op de agenda

Tijdens de tweede feministische golf in de jaren '60, '70 en '80 speelde protestmuziek ook een belangrijke rol. Zo maakte Cobi Schreijer bijvoorbeeld een heel album met feministische liederen, genaamd Brood en Rozen.

Protestmuziek komt in vele genres voor: folk, punk, hiphop. Neerlandicus Laurens Ham onderhoudt een playlist met Nederlandse protestmuziek, van de vorige eeuw tot nu.

Strijdbare massaverontwaardiging

Aan de Universiteit Utrecht doet Ham onderzoek naar Nederlandse protestmuziek en de geschiedenis ervan. "Ik kom soms heel obscure muziek tegen, maar als het een activistische boodschap heeft, gaat het in de lijst," zegt Ham.

"Het zijn strijdbare liedjes, die oproepen tot samen protesteren," gaat Ham verder. "De feministen in de jaren zeventig en tachtig maakten veel muziek om standpunten te bepalen tijdens demonstraties en om media-aandacht te krijgen. Muziek was voor die beweging heel belangrijk, al bereikte ze nauwelijks de samenleving."

Boosheid in de tekst

Protestmuziek heeft meerdere doelen, legt Ham aan. "Het schrijven en maken van zo'n lied is vaak therapeutisch voor de maker zelf. Voor de ontvanger vergroot het het bewustzijn en het gevoel van solidariteit. Je hebt niet veel te winnen met een protestlied; je loopt er niet echt financieel mee binnen. Het is eerder een expressiemiddel."

"Een protestlied veroorzaakt soms massaverontwaardiging. Dat zag je bijvoorbeeld bij het lied 'Welterusten, mijnheer de President' van Boudewijn de Groot uit 1966 dat ging over de Vietnamoorlog. Het lied is één van de eerste Nederlandse voorbeelden van protestmuziek. De Groot uitte hiermee verontwaardiging over de Vietnamoorlog, wat bijzonder was voor zo'n actueel en politiek onderwerp. Het kwam destijds hoog in de Nederlandse hitlijsten."

In hetzelfde jaar verscheen 'Ben ik te min' van Armand, over klassenverschil. "In deze nummers was de boosheid van de Boudewijn de Groot te voelen in de tekst," legde Ham eerder uit aan Nieuwsuur.

Tekst gaat door onder de video

De Bom

Protestliederen zijn vaak verbonden met grote, impactvolle gebeurtenissen. "Het is ook verbroederend voor de luisteraars," vertelt Laurens Ham. Het gaat over een gevoel, samen voor iets staan. Je kent 'De Bom' van Doe Maar waarschijnlijk uit de Top 2000 als een meezinger, maar je ouders herinneren het waarschijnlijk als een protestnummer.

Dit lied werd gemaakt vanwege de dreiging voor een atoomoorlog tijdens de Koude Oorlog in de jaren tachtig. In het najaar van 1982 stond het hoog in de hitlijsten, een jaar na de antikernwapendemonstraties waar veel jongeren demonstreerden.

Kijk door me ogen

Sophie Straat probeert momenteel een lied over Gaza te schrijven, maar ze vertelt dat dit erg moeilijk is zonder een soort 'We are the world'-liedje te maken. Of het nummer ooit uitgebracht wordt, is nog niet zeker, vertelt ze aan 3FM HUMAN.

Rapper Josylvio maakte al eerder een nummer over Gaza; in februari bracht hij 'Kijk door me ogen' uit. Een stukje tekst uit de track: 'Hoe betalen we belasting om kinderen af te slachten, of om landen af te pakken?' Hiermee verwijst hij naar de steun van de Nederlandse regering aan Israël. In de videoclip kijkt hij naar een bioscoopscherm met beelden uit Gaza, waaronder bombardementen, gewonde Palestijnen en huilende kinderen.

Verder rapt hij: 'Vertrouw geen ene wereldleider, want de oorlog is betaald met het bloed van kleine kids, je kan het zien, toch, hedendaags. Het is niet eens meer te verbergen hoe ze nu te werk gaan'. De clip toont hoe anderen naar het bioscoopscherm kijken en dan wegkijken.

Check de clip van Josylvio hier:

Frustraties

Josylvio is zelf half Egyptisch en vertelde in 3voor12 dat hij veel familie heeft die in de buurt van de grens met Israël woont. Daarom bezoekt hij die omgeving ongeveer één keer per jaar: "Ik heb verschillende vrienden en vriendinnen die in Gaza zijn opgegroeid. In Egypte wonen veel Palestijnen die het gebied zijn ontvlucht. Hun verhalen zijn heftig om te horen – hoe normaal het is om zonder ouders op te groeien of je broer of zus te verliezen. We zien het nu voor onze ogen gebeuren, maar dit conflict bestaat niet pas sinds zeven oktober," legde hij uit aan 3voor12.

In het nummer uit hij zijn frustratie over de westerse berichtgeving van media over de oorlog en maakt hij ook de vergelijking met de oorlog tussen Rusland en Oekraïne: 'Heel de wereld kijkt toe, maar niet zoals bij Oekraïne. Meten met twee maten, media doet praten, media doet liegen.' De clip eindigt met de tekst 'Say their names.' In de laatste minuut rollen de namen van overleden Palestijnen over het beeld.

De invloed van protestmuziek

Of een protestlied écht invloed heeft op mensen is moeilijk te meten. Mensen zouden bijvoorbeeld vaker op vrouwen kunnen stemmen door naar de muziek van Sophie Straat te luisteren, of zich meer kunnen verdiepen in de oorlog in Gaza door naar de track van Josylvio te luisteren. Echter, dit kan ook afhangen van andere factoren, zoals invloeden van sociale media of gesprekken met anderen.

Ham licht dit verder uit. "Je zou kunnen zeggen dat een lied maatschappelijke invloed heeft als het bijvoorbeeld hoog in de hitlijsten komt en daarna bewerkingen krijgt. Kijk naar Europapa van Joost Klein, dat veel gestreamd en geparodieerd is. Er is een AI-versie gemaakt die zich tegen Geert Wilders richt. Daarnaast kreeg het nummer ook kritiek, waarbij sommigen het EU-propaganda noemen en anderen vinden dat het nummer het 'falen van Europa laat zien'."

Heeft protestmuziek nut?

"Wat ik heel interessant vind, is dat veel mensen stemden op 'Over de Muur' van Klein Orkest voor Radio 2's Koninklijke Top 500 van 2024. Dat kwam door de twee oorlogen van nu: Israel-Hamas en Rusland-Oekraïne. Deze mensen stemden uit een verlangen om een middenpositie in te nemen in een tijd van oplopende polarisatie. Dit nummer gaat daar helemaal niet over: het werd geschreven als protest tegen de Berlijnse Muur," vertelt Ham.

Een stukje songtekst uit 'Over de Muur': 'Maar wat is nou die heilstaat als er muren omheen staan. Als je bang en voorzichtig met je mening moet omgaan. Ach wat is nou die heilstaat, zeg mij wat is hij waard. Wanneer iemand die afwijkt voor gek wordt verklaard'.

Muziek met een vleugje protest

De playlist van Laurens Ham bestaat uit artiesten die niet primair bekend staan als protestmuzikanten, maar hun muziek heeft wel een activistische boodschap of inslag.

Zo maakte Sef vorig jaar het album Ik Zou Voor Veel Kunnen Sterven Maar Niet Voor Een Vlag, waarop hij nationalisme, privileges en het grootkapitaal bekritiseert. Merol schreef een nummer over het patriarchaat: 'Applaus'. De Jeugd van Tegenwoordig bracht vorig jaar een nieuw album uit, Moderne Manieren, met daarop het nummer 'Dat Mag Niet' over alles dat niet mag in deze tijd. En Prins S. en de Geit maakte 'Ontspring de dans': 'Mensen op de vlucht en ze dansen vogelvrij. Handjes in de lucht, zijn ze bang of zijn ze blij?'

Tekst loopt door onder video

Boeren en corona

Overigens nemen de Nederlandse protestliederen niet altijd alleen een links standpunt in, vertelde Ham. Zo maakte artiest Vader Abraham muziek vanuit de conservatieve hoek.

En ook de boerenbeweging brengt veel muziek uit, zoals 'Boeren ga maar staan' en 'Boeren aan de macht'. Boerenbands protesteren tegen de verstedelijking van het land of de stikstofmaatregelingen. "Dj Paul Elstak maakte bijvoorbeeld samen met Lange Frans muziek over de coronapandemie," vult Ham aan.

Samen hoopvol

Wat protestmuziek gemeen heeft, is dus een sentiment van onvrede, boosheid of verontwaardiging. Toch kan het mensen die het met elkaar eens zijn bij elkaar brengen. Soms kan het zelfs hoopvol zijn.

Sophie Straat benadrukte het al krachtig in haar video: ze koestert de hoop dat na haar Protestfest mensen de zaal verlaten met een hernieuwd gevoel van hoop voor de toekomst: "Dat ze dan denken, oh, er zijn zoveel mensen die er ook zo over denken. En we zijn met zijn allen."